teqnikuri angariSi 23 mdinare alazanis wyalSemkrebi
Transcrição
teqnikuri angariSi 23 mdinare alazanis wyalSemkrebi
ბუნებრივი რესურსების ინტეგრირებული მართვა საქართველოს წყალშემკრებ აუზებში (INRMW- საქართველო) teqnikuri angariSi 23 mdinare alazanis wyalSemkrebi auzis zedawelis sapilote teritoriis energo analizi aprili 2013 momzadebulia:G GLOWS konsorciumis partniori vinrok inTerneiSenalis mier mis qvekontraqtor mdgradi ganviTarebisa da politikis centrTan TanamSromlobiT telefoni: (+99532) 250 63 43 e-mail: [email protected]; [email protected] winamdebare angariSi Seqmnilia USAIDis mxardaWeriT, No.CA # AID-114-LA-10-00004 SeTanxmebis farglebSi. naSromSi asaxuli mosazreba ekuTvnis sxvadasxva avtors da ar warmoadgens amerikis SeerTebuli Statebis oficialur pozicias. sarCevi gamoyenebuli Semoklebebis CamonaTvali ...................................................................................... 3 Sesavali .................................................................................................................................................... 4 2. socio-ekonomikuri konteqsti ....................................................................................................... 7 2.energo resursebi .............................................................................................................................. 15 3. energo seqtori ................................................................................................................................. 27 3.1 moxmareba ....................................................................................................................................... 27 3.1.1 eleqtroenergia ........................................................................................................................ 27 3.1.2 bunebrivi gazi ............................................................................................................... 33 3.1.3 Txevadi sawvavi ............................................................................................................... 37 3.1.4 sawvavi SeSa...................................................................................................................... 38 4. Eenergiis moxmarebis analizi saojaxo meurneobebSi ....................................................... 39 5.adgilobrivi mTavroba da energo seqtori ............................................................................ 50 6. daskvnebi da rekomendaciebi ........................................................................................................ 53 danarTi 1: saojaxo energo moxmarebis kiTxvari .................................................................... 58 danarTi 2: gamartivebuli energo balansi ................................................................................. 64 iv gamoyenebuli Semoklebebis CamonaTvali USAID INRMW Program WI SDAP EE HH EU HPP mgvt mgvt/sT NG PV RE/EE RE SHP kvt kvtsT PPA NGO GoG MENRP amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagento integrirebuli resursebis marTvis programa saqarTvelos wyalsemkreb auzebSi vinrok interneiSenali mdgradi ganviTarebisa da politikis centri energo efeqturoba saojaxo meurneobebi evrogaerTianeba hidroeleqtrosadguri megavat megavatsaaTi bunebrivi gazi mzis elementebi ganaxlebadi energia/energoefeqturoba ganaxlebadi energia mcire hidroeleqtrosadguri kilovati kilovatsaaTi eleqtroenergiis Sesyidvis xelSekruleba arasamTavrobo organizacia saqarTvelos mTavroba saqarTvelos energetikisa da bunebrivi resursebis saministro 3 Sesavali mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkrebi auzis energo analizi SemuSavebuli iqna programis ‘bunebrivi resursebis integrirebuli marTva saqarTvelos wyalSemkreb auzebSi (INRMW)’ farglebSi. aRniSnuli dokumenti warmoadgens mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkrebi auzis energetikul analizs da moicavs INRMW programis mier 2011 wels SerCeul axmetisa da Telavis municipalitetebs. aRniSnuli kvleva mdgradi ganviTarebisa da politikis centrma (SDAP) Caatara vinrok interneiSenalTan xelmowerili kontraqtis mixedviT (Prime Contract # AID-114-LA-10-00004 INRMW, Subcontract # 6331-11-01) programis meore komponentis - detaluri Sefaseba da Temis CarTuloba - farglebSi. GLOWS INRMW programis energetikuli komponentis mizania, daxmareba gauwios adgilobriv mTavrobebs raTa maT gaaumjobeson wyalSemkrebi auzis farglebSi arsebuli energo resursebis mdgradi moxmareba, distribucia da marTva. Aam miznis misaRwevad, pirvel etapze moxda sapilote wyalSemkrebi auzebis teritroriisaTvis ZiriTadi energetikuli informaciis Segroveba, damuSaveba. Sedegad, oTxi sapilote wyalSemkrebi auzisaTvis, moZiebuli energetikuli monacemebis safuZvelze momzadda safuZvliani energetikuli analizi. winamdebare wkalSemkrebi auzis energetikuli analizis miznebia: Seafasos adgilobrivi energetikuli resursi proeqtis oTx sapilote wyalSemkreb auzSi (angariSSi ZiriTadi aqcenti gakeTebulia ganaxlebad energo-resursebze); daadginos energiis mixmarebisa da warmoebis arsebuli tendenciebi; energoefeqturobaSi isvesticiebisa da praqtikis gamoyenebiT gamoavlinos energiis moxmarebis Semcirebis gzebi; ‘bunebrivi resursebis integrirebuli marTva saqarTvelos wyalSemkreb auzebSi (INRMW)’ programis energetikuli komponentis meore etapia wyalSemkreb auzebSi Semavali municipalitetebis energetikuli pasportebis SemuSaveba. winamdebare energetikuli analizi qmnis energetikuli pasportis SemuSavebis safuZvels. Tumca unda aRiniSnos, rom energetikuli analizis dokumenti mocemuli wyalSemkrebi auzisaTvis, SesaZloa ganxilul iqnas calkeul dokumentad, vinaidan is warmoadgens konkretuli periodis energetikuli mdgomareobis suraTs aRniSnuli teritoriisaTvis. energetikuli pasporti mudmivad ganaxlebadi dokumentia, masSi SesaZlebelia monacemebis perioduli ganaxleba, aseve aRniSnuli programa energo gegmarebis saSualebas iZleva. energetikuli gegmarebis meSveobiT SesaZlebelia moxdes garkveuli geografiuli teritoriis farglebSi 4 arsebuli energo moxmarebisa da ganawilebis tendenciebis swori marTva da momavalSi misi efeqturi gamoyeneba. energetikuli gegmarebis modelis SemuSavebisaTvis, gadawyda SemuSavebuliyo eleqtronuli programa, romelic iqneboda ara romelime konkretuli energo sistemis modeli, aramed gamoiyeneboda rogorc instrumenti sxvadasxva tipis energo sistemis modelebis SesamuSaveblad. amgvar eleqtronul programas ,energo pasporti’ ewoda. TviToeuli wyalSemkrebi auzisaTvis momzadebuli energo passporti saWiroebs misTvis damaxasiaTebel monacemTa struqturas. aRniSnuli energetikuli gegmarebis programis (energo pasporti) meSveobiT SesaZlebelia proeqtis samizne teritoriebisaTvis energo balansis prognozireba da energetikuli samoqmedo gegmis SemuSaveba. energetikuli pasporti moicavs saerTo energo balanss, romelic Tavis mxriv qveynis doneze aanalizebs da warmoadgens energetikul sistemasTan dakavSirebul monacemebs. aRniSnuli midgoma gamoiyeneba mTeli rigi globaluri da regionaluri organizaciebis mier, aseve qveynebis mTavrobebis mier, rogorc universaluri gegmarebiTi instrumenti. misi formatidan gamomdinare, energo balansi SeiZleba gamoyeneuli iqnas rogorc energo pasportis programis Seqmnis safuZveli. Menergo pasportis programis modificireba SesaZlebeli iqneba sxvadasxva analitikuri da gadawyvetilebebis misaRebi instrumentis Sesaqmnelad, rac daakmayofilebs saqarTvelos adgilobrivi municipalitetebis ganviTarebis moTxovnebs. energetikuli resursis Sefasebisas yuradReba gamaxvilda adgilobrivi Temis doneze arsebuli altenatiuli sawvavis wyaroebze da iseT energo efeqtur teqnologiebze, romelTa gamoyenebiT SesaZlebelia energo moxmarebis Semcireba da amavdroulad maqsimaluri komfortis miReba. programa Seiswavlis calkeuli engomatarebeli bunebriv resursebis mdgradi gamoyenebis potencials, gamoavlens maTi moxmarebiT gamowveul safrTxeebs da daadgens maTi optimaluri gamoyenebis variantebs. saproeqto teritoriis energo Sefasebis dokumentSi ganxiluli kvlevebi moicavs teritoriis hidroenegetikuli potencialis mimoxilvas, merqnuli SeSis gamoyenebis praqtikis Seswavlas da SesaZlo alternativebs, romlebic Seamcirebs/Caanacvlebs SeSis gamoyenebis moTxovnas. winamdebare analitikuri angariSi Sedgenili iqna, mdinare rionis zedawelis wyalSemkrebi auzis energo Sefasebis magaliTze dayrdnobiT, Tumca winamdebare angariSi garkveulwilad rigi faqtorebis arsebobis gamo gansxvavdeba mdinare rionis zedawelis wyalSemkrebi auzis energo Sefasebis angariSisagan, kerZod: pirveli, aRniSnuli dokumentis momzadebisas SDAP centris warmomadgenlebs meti dro qondaT savele gasvlebisaTvis; meore, SDAP centri aqtiurad TanamSromlobda CARE jgufis wevrebTan, ramac saSualeba mogvca kvlevis Sedegebisas maqsimalurad gaTvaliswinebuli yofiliyo INRMW programis mier SesaZlo sagranto daxmarebis komponenti; 5 mesame, winamdebare dokumenti moicavs adgilobrivi samTavrobo struqturebis SenobebSi energo moxmarebis sakiTxebs, aseve adgilobrivi mTavrobebisa da energokompaniebis urTierTTanamSromlobis sakiTxebs (es sakiTxebi raWis energo Sefasebis dokumentSi ganxiluli ar iyo) winamdebare angariSSi aseve ganxilulia saojaxo meurneobebis energo moxmarebis arsebuli praqtikis SedarebiTi analizi mdinare rionisa da alazanis zedawelis wyalSemkrebi auzebisaTvis. aRniSnuli SedarebiTi analizis Sedegebi iZleva sxvadasxva geografiuli teritoriebisa da gansxvavebuli socioekonomiuri pirobebis mqone energo moxmarebis suraTs. aRsaniSnavia is faqti, rom sakvlevi teritoriis (mdinare alazanis zedawelis wyalSemkrebi auzi) geografiuli sazRvari ar emTxveva adgilobrivi municipalitetebis sazRvrebs. TuSeTi, saqarTvelos mniSvnelovani istoriul-geografiuli regioni administraciulad ekuTvnis axmetis municipalitets, amavdroulad TuSeTi mdinare alazanis zedawelis wyalSemkreb auzSi ar mdebareobs (geografiuli TvalsazrisiT, TuSeTi samxreT kavkasiis regionis sazRvis miRma mdebareobs). am konkretul SemTxvevaSi, TuSeTs sakvlevi teritoriis energo moxmarebis monacemebze gavlena ar gaaCnia, radgan TuSeTSi mudmivad mcxovrebi mosaxleoba mcirea (TuSeTis mosaxleoba sezonurad sxvadasxva adgilze cxovrobs; teritorias mosaxleoba ZiriTadad zafxulSi stumrobs). garda amisa, TuSeTis mosaxleobas centraluri saxelmwifo sistemidan eleqtro energia ar miwodeba, am mizezebis gamo municipalitetis monacemebi ar moicavs informacias TuSeTis Temis Sesaxeb1. winamdebare angariSis mixedviT dasturdeba, rom miuxedavad garkveuli socialur-ekonomikuri parametrebis sxvaobebisa or sakvlev teritoriaze, saojaxo meurneobebSi energo moxmarebis maCveneblebi metnaklebad msgavsia mdinareebis rionisa da alaznis zedawelis auzebisaTvis. imis gaTvaliswinebiT, rom kaxeTis regionSi zamTris sezonSi mosaxleobis mniSvnelovani migracia ar fiqsirdeba (raWis regionisgan gansxvavebiT), eleqtroenergiis moxmarebis modelebi gansxvavdeba am ori regionisaTvis. meores mxriv, raWis regionis msgavsad, sakvlevi teritoriis mosaxleoba zamTris sezonsi gaTbobis uzrunvelsayofad mniSvnelovnadaa damokidebuli merqnuli SeSis resursze; SeSa kaxeTis regionSi mniSvnelovan saTbob resurss warmoadgens. 1 mosaxleobis raodenobis sesaxeb arsebuli monacemebimogvawoda axmetis municipalitetma 6 2. socio-ekonomikuri konteqsti mdinare alaznis zedawelis wyalSemkrebi auzi aRmosavleT saqarTveloSi, kaxeTis regionSi, mdebareobs; mdinare rionis zedawelis wyalSemkrebi auzisgan gansxvavebiT, mocemuli sakvlevi teritoria - mdinare alazanis zedawelis wyalSemkrebi auzis teritoria ar emTxveva municipalitetebis sazRvrebs moicavs Telavis municipalitets da axmetis municipalitetis nawils. TuSeTis Temi, romelic administraciulad axmetis municipalitets ekuTvnis, mdinare alazanis zedawelis wyalSemkrebi auzis teritoriis farglebs scdeba. qvemoT mocemulia rukaze naCvenebia wyalSemkrebi auzis sazRvrebi. mdinare alazanis zemowelis 7 suraTi 1.1 sapilote wyalSemkrebi auzebis situaciuri ganlageba saqarTvelos teritoriaze, mdinareebis, rionisa da alazanis auzebSi ruqa damuSavebulia nuca meRvineTuxucesis (INRMW programis mier daqiravebuli GIS eqsperti) mier 8 axmetis municipalitetis mosaxleoba ganawilebulia qalaq axmetasa (8,622 adamiani an saerTo mosaxleobis 19.8%) da 14 sasoflo TemSi, romelic 61 sofels moicavs 2 . am soflebidan 28is mosaxleoba 100 adamianze mcirea, zogierTi maTganis mosaxleoba ki 50 adamianze naklebia. Telavis municipalitetis SemTxevaSi qalaq TelavSi mTeli municipalitetis 27.4% cxovrobs, danarCeni mosaxleoba ganawilebulia 22 sasoflo TemSi, romelic 24 sofelisagan Sedgeba; maTgan 4 sofelSi 500 adamianze nalebi cxovrobs. yvela sxva danarCen sofelSi 1000-ze meti mosaxlea, rac saqarTveloSi did soflad iTvleba. Telavis municipaliteti adgilobrivi Temis organizaciis Taviseburebebidan gamomdinare gansxvavebulia saqarTvelos sxva municipalitetebisagan. Telavis municipalitetis Temebi mxolod erTi soflisganaa warmodgenili, gamonaklisia fSavelis Temi, romelic ori soflisgan Sedgeba. axmetis municipalitetSi ki piriqiT, mxolod erTi-matanis Temis SemadgenlobaSi Sedis erTi sofeli, danarCeni Temebi ramdenime (ori an meti) sofliTaa warmodgenili. axmetis TemSi sami sofelia sadac TiTo sofelSi 1-3 adamiani cxovrobs. axmetis municipalitetSi (TuSeTis CaTvliT), mosaxleobis simWidrove Zalian dabalia (19.7 adamiani kvadratul kilometrze). TuSeTis gamoklebiT ki mosaxleobis simWidrove daaxloebiT 41 adamiania kvadratul kilometrze (TiTqmis orjer meti). Telavis municipalitetSi mosaxleobis simWidrove daaxloebiT 66 adamiania kvadratul kilometrze; mosaxleobis ZiriTadi nawili mdinare alazanis marjvena sanapiroze cxovrobs da koncentrirebulia qalaq Telavis garSemo (Telavis Temis mxolod 7 sofeli mdinare alazanis marcxena sanapirozea ganTavsebuli). aRniSnuli informaciis ZiriTadi nawili efuZvneba municipaluri ganviTarebis strategiul dokumentSi moyvanil monacemebs, Tumca aqve gvsurs avRniSnoT, rom aRniSnuli dokumenti saqarTvelos yvela municipalitetebisaTvis SemuSavebulia araa. ambrolaurisa da onis municipalitetebisTvis arsebobs amgvari dokumenti, Telavis SemTxvevaSi municipalitetisaTvis ki - ara (aRniSvnas saWiroebs is faqti, rom Telavis municipalitets sakuTari vebgverdic ki ar gaaCnia). axmetis SemTxvevaSi Cven moviZieT mxolod axmetis municipaluri infrastruqturis ganviTarebis programa, romelic 2010 wliT TariRdeba. maSinac ki, roca amgvari dokumenti arsebobs, masSi moyvanili monacemebi saTuoa. magaliTad, sxvadasxva oficialur wyaroSi mocemulia sxvadasxva cifri axmetis municipalitetis teritoriis farTobis Sesaxeb. maTgan erTi, mocemulia axmetis municipaluti infrastruqturis ganviTarebis programaSi, ori sxvadasxva monacemi fiqsirdeba kaxeTis regionaluri administraciis vebgverdze3 2 qalaqi axmeta aris axmetis municipalitetis centri. Monacemebi mosaxleobis raodenobis Sesaxeb, miRebulia Sesabamisi municipalitetidan. 3 2 ixileT, axmetis ganviTarebis programa - 2641 km ,Semdegi gverdebi: http://www.kakheti.gov.ge/index.php?cat=77&par=6 as 2583 2 2 km , page http://www.kakheti.gov.ge/index.php?cat=6&par=6 – 2248 km . 9 TuSeTSi mudmivad mcxovrebi mosaxleoba daaxloaebiT 1959 wlidan aRar fiqsirdeba (roca sabWoTa mmarTvelobam ver SeZlo sasicocxlo pirobebis saTanado uzrunvelyofa). TuSeTis mosaxleoba axmetis sxvadasxva nawilSi cxovrobs. GTuSeTTan damakavSirebeli gruntis gza pirvelad 1981 wels aSenda da masze gadaadgileba mxolod maRali gamavlobis manqanebisTvisaa SesaZlebeli. axmetis municipalitetis oficialuri informaciaze dayrdnobiT (axmetis municipaluri infrastruqturis ganviTarebis programa), 2010 wels TuSeTSi 76 permanentulad mcxovrebi adamiani fiqsirdeboda. axmetis municipalitetma SDAP centrTan interviusas ganacxada, rom TuSeTis permanentuli mosaxleoba 2012 wlisTvis 112 adamians Seadgenda. es raodenoba TuSeTis 6 sofelSi cxovrobs (saSualod 1.17 adamiani ojaxSi 4 ). TuSeTSi 32 dasaxlebaa, mosaxleobis raodenoba zafxulis sezonze matulobs (Tumca zafxulis sezonSi mosaxleobis zusti raodenobis dadgena rTulia). TuSeTs eleqtroeneria an bunebrivi gazi ar miewodeba (regionSi ar arsebobs energo distribuciis infrastruqtura), rogorc 2010 wels kaxeTis energo distribuciis kompaniis direqtorma SDAP centrTan intervius dros ganacxada, elementaruli finansur-teqnikuri mizanSewonilobis gaTvaliswinebiT, uaxloes momavalSi ar igegmeba uwyveti energiis miwodeba TuSeTisaTvis. axmetisa da Telavis municipalitetebSi (raWisgan gansxvavebiT) mosaxleobis zrdis pozitiuri trendi fiqsirdeba (2000 wlamde mosaxleobis raodenoba metnaklebad ucxveli iyo; Tumca, 1989 wlidan 2000 wlamde mosaxleobis klebam 9 % Seadgina). saqarTvelos uaxlesi istoriis manZilze kaxeTi mevenaxeobisa da Rvinis warmoebis mixedviT saqarTvelos erT-erT mTavar regionad ganixileba. samwuxarod, venaxebiTa da Rvinis warmoebiT ganTqmulma agrarulma mxarem ver SeZlo ekonimikurad Zlier regionad Camoyalibeba. regionisaTvis rTuli aRmoCnda Tavdapirvelad sabWoTa, mogvianebiT ki rusuli (2006 wlis Semdgom) bazris dakargva (Rvinis industria ZiriTadad aRniSnuli bazrisTvis iyo morgebuli). kaxeTis regionis ekonomikuri ganviTarebis perspeqtiva ar iZleva optimizmis safuZvels. saqarTvelos 11 regionidan kaxeTi erT-erTi mcire warmoebis maxasiaTebliT xasiaTdeba (mas mosdevs saqarTvelos 4 regioni: raWa, guria, mcxeTa-mTianeTi da samcxe-javaxeTi)5. saukuneebis ganmavlobaSi, kaxeTis regioni qveynisaTvis mniSvnelovan politikur ekonomikur rols TamaSobda. Tumca dRes arsebuli situacia gansxvavebulia. miuxedavad imisa, rom kaxeTis mosaxleoba saqarTvelos mosaxleobis 9.12 % Seadgens, kaxeTis wili qveynis saerTo mSp-Si 5.4%-ia. kaxeTis regionis mTliani Sida produqti erT sul mosaxleze saSualod saqarTvelos mosaxleobis Semosavlis 59.25 % Seadgens. mSp erT sul mosaxleze. kaxeTis regionis ekonomikuri simWidrovis maCvenebeli dabalia da 2010 wlisTvis es maCvenebeli 85,530 lari erT km 2 Seadgenda (raCisTvis es maCvenebelia – 475,472 lari km2 da TbilisisaTvis ki – 11.7 mln lari km2).6 4 5 AaxmetisaTvis es monacemi daaxloebiT ojaxSi 2.6 adamians Seadgens ixileT wyaro: http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=211&lang=geo 6 ixileT wyaro: kaxeTis regionaluri ganviTarebis proeqti; Kakheti Regional DevelopmentProject, Cost-Benefit Analysis 10 2011 wels kaxeTis regionSi mcxovrebi 406, 000 adamianidan, daaxloebiT 12,500 adamiani iyo dakavebuli kerZo seqtorSi (igulisxmeba TviTdasaqmebac), es raodenoba 2010 wlis monacemTan SedarebiT gacilebiT naklebia 7 . Telavis municipalitetisaTvis msgavsi imformaciis mopoveba ver SevZeliT; axmetis infrastruqturis ganviTarebis programis informaciiT (gv. 18), 2010 wlisTvis axmetis municipalitetSi 6 industriuli sawarmo (2, 200 000 laris jamuri warmoeba) fiqsirdeboda (sawarmoSi dasaqmebuli iyo 225 adamiani). aRniSnuli warmoebebi Rvinis mrewvelobas ekuTvnis, romelsac Tavis mxriv ver uzrunvelyofs wlis ganmalobaSi didi raodenobiT adamianis dasaqmebas. am informacias adasturebs 2009-2014 wlebis kaxeTis regionaluri 8 ganviTarebis strategia , romelic UNDP –is dafinansebiT mimdinare kaxeTis regionaluri ganviTarebis proeqtis mier SemuSavda. kaxeTis regioni, romelic Tavis mxriv Rvinis warmoebaze mniSvnelovnadaa damokidebuli, ekonomikuri ganviTarebis TvalsazrisiT CamorCeba saqarTvelos sxva regionebs. AkaxeTis regionis aqtiuri mosaxleobis 80% dasaqmebulia soflis meurneobis seqtorSi (TviTdasaqmebis done maRalia). Miuxedavad imisa, rom umuSevrobis done oficialuri wyaroebis informaciiT maRalia (strategiis SemuSavebis periodSi 19 % -s Seadgenda), realurad es monacemi kidev ufro maRal maCvenebels aRwevs. saqarTveloSi dasaqmebulad iTvleba nebismieri adamiani, romelic flobs sil mcire 1 heqtar sasoflo-sameurneo miwis nakveTs. rogorc SDAP is mier Catarebuli savele kvleva adasturebs, soflis meurneobaSi dasaqmebuli adamianebis Semosavali arastabiluria (sezonurobidan gamomdinare); Sesabamisad isini ar miiCneven mudmivi Semosavlis wyaros mqone adamianebad. saqarTvelos mTavrobis mier kaxeTis ekonomikuri ganviTareba qveynis strategiul amocanadaa miCneuli. miuxedavad amisa, kaxeTis regionaluri ganviTarebis strategiuli dokumentSi gansakuTrebuli yuradReba gamaxvilebulia regionSi turizmis ganviTarebis sakiTxebze. am mimarTulebiT regionSi ganxorcielda rigi proeqtebisa, romelsac wyalSemkrebi auzis sakvlevi teritoriaze mniSvnelovani gavlena ar mouxdenia. damatebiT, saqarTvelos regionaluri ganviTarebisa da infrastruqturis saministro gegmavs municipaluri ganviTarebis fondis gavliT 75 milioni aSS dolaris Rirebulebis kaxeTis ganviTarebis proeqtebis ganxorcielebas. aRniSnuli proeqtebi moicavs: urbanul ganviTarebisa da turistuli da saTemo infrastruqturis aRdgenis sakiTxebs regionis masStabSi. aRniSnuliPproeqtis farglebSi, dagegmilia Telavisa da yvarelis istoriuli nawilis sruli reabiliatacia, reabilitacia moicavs istoriul Zeglebsac9. 7 8 9 http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=211&lang=geo http://www.undp.org.ge/files/24_742_488455_kakheti-strategy-eng.pdf http://www.mrdi.gov.ge/index.php?option=com_igallery&view=igcategory&id=15&Itemid=6&lang=en 11 2012 wlis 1 maiss, strategiuli ganviTarebis saagentom, romelic Tavis mxriv dafuZvnda rogorc sajaro samarTlis iuridiuli piri saqarTvelos prezidentis #316 brZanebis (2012 wlis 19 aprili) Tanaxmad, qalaq yvarelSi (kaxeTis regioni) gamarTa Sexvedra, sadac sazogadoebas miawoda informacia kaxeTis ganviTarebis samomavlo gegmebTan dakavSirebiT. aRniSnuli saagentos funqciaa turizmis sxvadasxva seqtorSi ganviTarebuli proeqtebis koordinireba da monitoringi. pirveli etapisaTvis strategiuli ganviTarebis saagentom kaxeTisa da imereTis regionebi SearCia turizmis ganviTarebis proeqtebis dasafinanseblad. 10 amavdroulad, aqcenti ar keTdeba dasaqmebis zrdasa da soflis meurneobis ganviTarebaze, rac kaxeTis regionisaTvis ekonomikuri krizisis Tavidan aridebis mniSvnelovan faqtors warmoadgens. saagentos mier arcerTi proeqti mdinare alazanis zedawelis wyalSemkreb auzis teritoriisaTvis warmodgenili ar aris, Tumca gamonaklisia qalaq Telavis Senobebis reabilitacia. rogorc mdinare rionis wedawelis wyalSemkrebi auzis energo analizma aCvena, energomatareblebis miwodebis dinebis wyvetam da/an ararsebobam, SeiZleba gamoiwvios energo balansis darRveva, maSinac ki rodesac energo matareblebis resursi sakmarisia. analizi aCvenebs, rom kaxeTis regioni (msgavsad raWis regionisa) warmoadgens energo balansis rRvevis tipiur magaliTs, rodesac arsebobs sakmarisi energo maragi. 10 ixileT wyaro: http://www.internet.ge/?l=GE&m=5&sm=0&ID=2207, an http://www.rustavi2.com/news/news_textg.php?id_news=45338&pg=1&im=main 12 suraTi 1.2 mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkrebi auzi. ruka damuSavebulia nuca meRvineTuxucesis (INRMW programis mier daqiravebuli GIS eqsperti) mier 13 suraTi 1.3 mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkrebi auzi – mosaxleoba da dasaxlebuli punqtebi. ruka damuSavebulia nuca meRvineTuxucesis (INRMW programis mier daqiravebuli GIS eqsperti) mier 14 proeqtis sapilote wyalSemkrebi auzis Seswavlisas, gamoikveTa energo seqtoris momxmareblis tipiuri problema. miuxedavad imisa, aris Tu ara bazarze warmodgenili sakmarisi raodenobis energo resursi, mosaxleobas ar gaaCnia Sesabamisi finansuri saxsrebi maTi saWiro raodenobiT SesaZenad. msgavsi daskvna gakeTda mdinare rionis zedawelis sapilote wyalSemkrebi auzis energo Sefasebis dokumentSi. raWisgan gansxvavebiT, kaxeTis regionis mosaxleoba ekonomikuri TvalsazrisiT naklebad Raribia, Sesabamisad maTi Semosavlis SedarebiT mcire nawili xmardeba energetikul saqonels (ixileT Tavi 4). miuxedavad amisa, orive sakvlevi teritoriisatvis situacia msgavsia, kerZod: mosaxleoba energiis yvelaze didi momxmarebelia; merqnuli SeSa mniSvnelovan rols TamaSobs saojaxo meurneobebis energo moxmarebaSi; sxva tipis energia aseve moixmareba saojaxo meurneobebis mier, Tumca SeSasTan SedarebiT meorexarisxovania zamTris gaTbobisaTvis. aseTma garemoebebma, mniSvnemovani gavlena moaxdina analizis mimarTulebazec, vinaidan cxadi gaxda, rom aqcenti unda gakeTebuliyo ara energo resursebis mowodeba/momaragebaze, aramed ufro xelmisawvdomi energiis wyaroebis moZiebaze. Aamrigad, fokusi unda gakeTdes iseTi energiis wyaros generirebaze, romelic pirveladi investiciis Semdgom ojaxebs uzrunvelyobs TiTqmis ufaso sawvwviT/energiiT. aseTi daskvnis gamotanas amyarebs is garemoebac, rom SDAP–is mier, saqarTvelos sxvadasxva regionebSi Catarebuli gamokiTxvebisas (ara mxolod INRMW programis farglebSi Catarebuli kvlevisas), respodentebma mkafio survili gamoTqves energiis gancalkevebuli wyaroebis qonaze (mzis panalebi, biogazis danadgarebi, mikro hidroeleqtro sadgurebi, da a.S.), romlebic mxolod calkeul ojaxs, sofels an Tems moemsaxureba da ar iqneba mTliani energo sistemis nawili. es sakiTxi ar Sedis centraluri xelisuflebis kompetenciaSi da moiTxovs adgilobrivi doneze iniciativebs da sazogadoebis CarTulobas. 2.energo resursebi sanam mdinare rionis zedawelis sapilote wyalSemkrebi auzis energetikuli resursebis ganxilvas SevudgebodeT, mniSvnelovania ganvmartoT TviT termini “resursi”. Eekonomistebis mier es termini sxvadasxva datvirTviT ixmareba da xSir SemTxvebSi misi mniSvneloba zustad gansazRvruli araa. arsebobs sxvadasxva faqtori, romlebic damoukideblad, an erTmaneTTan kavSirSi bunebis garkveul nawils konkretuli dainteresebuli mxarisaTvis ganixilavs rogorc resurs. Aam faqtorTa gamo SesaZloa garkveuli resursi xelmisawvdomi gaxdes sazogadoebis ganviTarebis garkveul etapze xolo ganviTarebis Semdgomi etapisaTvis ugulebelyofil iqnas. aRniSnuli faqtorebia: ekonomikuri teqnologiuri 15 garemos dacviTi sabazro sakanonmdeblo saxelmwiforbrivi socialuri SesaZlebelia sxva faqtorebis arsebobac, romelic damokidebulia droze, mdebareobaze, dainteresebul mxareebze da a.S. xSir SemTxvevaSi bunebis nawili Rirebul resursad iTvleba im SemTxvevaSi Tu SesaZlebelia misi Rirebulebis gansazvra, masze sabanko sesxis SeZena, misi gadamuSaveba da sabolood mogebis miReba. Tumca pirdapiri ekonomikuri sargebelis miReba yovelTvis mniSvnelovani araa. socialuri pirobebis gaumjobeseba xSirad mogebaze win dgeba, gansakuTrebiT ki ganviTarebad qveynebSi. aris SemTxvevebi, rodesac aucileblobas warmoadgens iseTi resursebis gadamuSaveba, romlebic kerZo investorisaTvis uintereso da aramomgebiani iqneoda, magram saxelmwifos mxridan am RonisZiebebis gatareba aucilebelia, raTa mosaxleobis Rarib fenas SesaZlebloba mieces daikmayofilos moTxovnilebebis minimaluri standartebi. mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkreb auzSi, saxezea energetikuli resursebi, romlebic aramomgebianad iTvleba komerciuli struqturebisaTvis, Tumca amgvari resursi adgilobrivi mTavrobis mier ganxiluli unda iqnes rogorc energo sistemaSi arsebuli deficitis Semavsebeli. qaris energia, mzis energia da didi masStabis biogazis danadgarebidan miRebuli energia SesaZloa ganxilul iqnas alternatiuli energiis miRebis wyarod adgilobrivi Temebis doneze. mniSvnelovani SeniSvna: amJamad saqarTveloSi bunebrivi gazi energiis erTaderTi matarebelia, romelic qveynis masStabiT xelmisawvdomi ar aris. imisTvis rom bunebrivi gazi xelmisawvdomi gaxdes saqarTvelos yvela regionisTvis, saWiroa Sesabamisi infrastruqturis ganviTareba da didi zomis investiciebi. yvela sxva saxis energia qveynis TiTqmis mTeli masStabiT xelmisawvdomia. qveyanaSi energiis miwodebis sakiTxi ar dgas (Tumca ramodenime wlis win iyo). problema mdgomareobs moTxovnis simcireSi, vinaidan soflad macxovrebeli mosaxleobis umetesoba, aramsyidvelunaria. amitom sasoflo mosaxleobis mxridan arsebobs moTxovna iseT energiaze, romelic SesaZlebelia gamomuSavebuli iyos individualur doneze da/an mcire Temis pirobebSi, da romelic ufaso (an mcire danaxarjebiT) energiis warmoebis SesaZleblobas mogvcemda (mag. Minihidroeleqtrosadguri, biodanadgari a.S.) swored am sakiTxis mogvarebas unda ganixilavdnen adgilobrivi mTavrobebi da saerTaSoriso programebi (mag. INRMW (CARE-s mcire grantebis marTvis komponentis farglebSi SesaZloa amgvaro sapilote proeqtis ganxorcieleba). centraluri mTavrobis CarTuloba aseT sakiTxebSi, ZiriTadad araefeqturia, radgan maTi yuradReba mimarTulia ufro did, nacionaluri masStabis proeqtebze. eleqtronuli energo pasportis erTerTi mTavari funqcia unda iyos, aseT sakiTxebSi adgilobriv da centralur mTavrobas Soris gamijvnis xazis gavleba. 16 mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkreb auzSi, wiaRiseuli energo-resursebi (maT Soris Termuli wylebi) ar arsebobs, magram arsebobs potenciali ganaxlebadi energiis generirebisaTvis (qaris, mzis, hidro da biomasis energiebi). qaris energia. saqarTvelos qaris energiis atlasis mixedviT (http://www.menr.gov.ge/4501), mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkreb auzs, ar gaaCia mniSvnelovani qaris energiis resursi, komerciuli qaris eleqtro sadgurebis ganviTarebisaTvis (100 vt/m2), magram es resursi SeiZleba gamoyenebuli iqnas individualur doneze, mcire zomis eleqtroenergiis (50 kvt-mde) warmoebisaTvis. mzis energia: regionSi mzis energiis wliuri potenciali Seadgens 1,448 kvt/sT kvadratul metrze axmetaSi da 1,437-s TelavSi 11 . energiis efeqturobis standartuli konvertaciis pirobebSi, Aaxmetis municipalitetisaTvis erT kvadratul metrze mzisagan miRebuli eleqtroenergiis maCvenebeli(PV) iqneba 178 kvt/sT da 1,120 kvt Termuli energia (gamTbari wyali). Telavis municipalitetisaTvis es maCvenblebi Seadgens 176 kvt/sT (PV) da 1,113 kvt Termuli energia. miuxedavad imisa rom aRniSnuli maCveneblebi saqarTvelos saSualo maCveneblebze dabalia, es energia mainc sakmarisia, rom cxeli wylis moTxovnileba, sayofacxovrebo doneze ar iyos komerciul energiaze damokidebuli12. biogazi, romelic iwarmoeba cxoveluri narCenebisagan, warmoadgens komerciuli sawvavis realur alternativas. imisaTvis, rom biogazis danadgarma gamarTulad imuSaos, saWiroa minimum oTxi msxvilfexa saqonlis yola. dRevandeli mdgomareobiT, Telavis municipalitetis soflis meurneobaSi CarTuli mosaxleobas msxvilfexa saqonlis sakmarisi raodenoba ar gaaCnia (gansxvavebuli situaciaa axmetis municipalitetSi). saojaxo meurneobebs, romlebic akmayofileben zemoTaRniSnul moTxovnebs biogazis danadgaris instalaciisaTvis, SeuZliaT gaoiyenon biogazis danadgari alternatiuli energiis wyaros misaRebad. Tumca, rogorc gamocdilebam aCvena biogazisgan miRebuli energia saqarTveloSi popularuli ar aris. hidroenergia: sakvlevi teritoriis municipalitetebi mdebareobs mdinare alaznis wyalSemkreb auzSi da gaaCniaT didi hidro energetikuli potenciali (ixileT cxrili 3.1 da 3.2). dadgenilia, rom potenciuri dadgmuli simZlavre (P) axmetis municipalitetisaTvis (TuSeTis teritoriis gamoklebiT) 80.6 megavatia, xolo wliuro gamomuSaveba (E) 416.2 milioni kvt/sT. Telavis municipalitetSi dadgmuli simZlavre (P) 98.8 megavatia, xolo wliuro gamomuSaveba (E) 571.8 milioni kvt/sT. potenciuri dadgmuli 11 ixileT: samSeneblo normebi da wesebi, samSeneblo klimatologia, snda w pn 01.05-06, oficialuri gamocema, saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro, Tbilisi, 2006. 12 saqarTvelosaTvis 1,550 kvt/sT mzis energiis saSualo maCvenebelia, rac eleqtroenergiis 190 kvt/sT-is da Termuli energiis 1,200 kvt/sT eqvivalenturia; ixileT Rural Energy Potential in Georgia and the Policy Options for its Utilization, 2008, gverdi 20; http://www.nateliproject.ge/files/02-re_prospects.pdf 17 simZlavre (P) orive municipalitetSi gamomuSaveba (E) 988.0 milioni kvt/sT. 179.4 megavatia, xolo wliuro TuSeTi (saerTo farTobia 1,139 km2) axmetis municipalitetis nawils warmoadgens, romelic kavkasionis mTavari qedis gadaRma, mis CrdiloeT kalTaze mdebareobs. TuSeTSi arsebuli Svidi mdinaris saerTo hidroenergetikuli potencialia 63.2 mvt, wliuri eleqtro gamomuSaveba 362.3 milioni kvt/sT. am potencialidan mxolod ramodenime hidro eleqtro sadguri moqmedebs mdinare alazanis auzis am nawilSi. maTgan yvelaze didia xadori hesi (axmetis municipaliteti), romelic mdinareebis alazanisa da samyuriswyalis gadakveTazea ganTavsebuli. xadori hesi, bunebriv modinebaze dadgmuli hesia. is ekuTvnis “Sps istern enerji korporacias” (dafinansebulia Cinuri kapitaliT). xadori hesma operireba daiwyo 2004 wlidan da misi dadgmuli simZlavrea 24 mgvt. Eleqtroenergiis generirebis licenzia gacemul iqna saqarTvelos erovnuli eleqtroenergiisa da wylis maregulirebeli komisiis mier (licenzia # 059 11; 2004 wlis14 noemberi). 13 xadori hesi rigiT meTxutmete didi hesia saqarTveloSi. Hadori hesis eleqtroenergiis gamomuSavebam 2008 wels 95 gvt/sT Seadgina, 2009 wels – 138 gvtsT, 2010 wels - 123 gvtsT da 2011 wels – 123 gvtsT. aRniSnuli raodenoba daaxloebiT orjer didia vidre, mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkrebi auzis mier 2011 wels moxmarebuli eleqtroenergia 14 (daaxloebiT 61 gvtsT). Sps ‘isTern energy korporation’ aseve flobs xadori 1 mcire hidroeleqtrosadgurs dadgmuli simZlavriT 0.65 mvt. aRniSnuli hidroeleqtrosadgeuri saqarTveloSi aSenebuli 34 mcire eleqtrosadgurebidan zomiT merve mcire hidroeleqtrosadguria 15 . 2012 wlis seqtemberSi operireba daiwyo xadori 2 hesma (dadgmuli simZlavre 5.4 mvt, da potenciuri wliuri generireba 35 gvtsT). Hhesis mflobelia Sps ‘feri’. saqarTvelos energetikisa da bunebrivi resursebis saministros cnobiT, xadori 2 hesi, saqarTveloSi pirveli hidroeleqtrosadguria, romelmac operireba 2000 wlis Semdgom daiwyo16. 13 http://www.gnerc.org/uploads/el._licenziatta_sia_2012.pdf, http://www.esco.ge/index.php?article_id=17&clang=1 14 15 16 kaxeTis energo distribucia http://www.esco.ge/index.php?article_id=18&clang=1 http://www.menr.gov.ge/en/News/2012/2528 18 suraTi 2.1. 2011 wlis xadori hesis eleqtroenergiis generireba Tveebis mixedviT (sidide mocemulia gvt/sT) 25 20 15 10 5 0 suraTi 2.2.xadori hesi (dadgmuli simZlavre - 24 mgvt) mdinare alazanze (Telavis municipaliteti) kidev erTi hesi, boldoda hesia ganTavsebuli 17 . boldoda hesi mdinaris modinebaze dadgmuli hesia dadgmuli simZlavriT – 0.26 mgvt (hesi Sps energia 1-is mflobelobaSia). 2011 wels boldoda hesis gamomuSavebuli simZlavre Seadgenda 3 mgvtsT-s. 17 http://www.esco.ge/index.php?article_id=18&clang=0 19 suraTi 2.3. 0.26 mvt simZlavris boldoda hesi aRniSnuli hesebis jamuri gamomuSaveba mdinare alaznis zedawelis auzis potenciuri hidroenergetikuli resursis daaxloebiT 1/8 –s Seadgens (TuSeTis gamoklebiT). mTavrobis dadgenilebiT damtkicebuli saxelmwifo programa “ganaxlebadi energia 2008”– (ixileT saqarTvelos mTavrobis dadgenileba #107. 18 aprili 2008) xels uwyobs ganaxlebadi energiis wyaroebis mSeneblobas saqarTveloSi – “programis mizania saqarTveloSi ganaxlebadi energiis axali wyaroebis mSeneblobis xelSewyoba investiciebis mozidvis gziT”, naTqvamia programaSi. zemoTxsenebuli programis erT-erTi praqtikuli Sedegi iyo, “saqarTvelos mdinareebis hidro energetikuli kadastris Seqmna”, romelic teqnikur ilustrirebas ukeTebs potenciur mcire hidro eleqtro sadgurebs, saqarTvelos mdinareebze. TvalsaCinod aris gamoyofili mdinaris is monakveTebi, sadac SesaZlebelia 10 mvt-mde hesebis aSeneba. amrigad, Sejamebulia mcire zomis hesebis potanciali qveynis masStabiT. mcire zomis hesebis potanciali mdinare alazanis zedawelis sapiloto wyalSemkrebi auzisaTvis gamosaxulia 3.1; 3.2 da 3.3 cxrilebSi (ixileT qvemoT). am cxrilebSi moTavsebulia monacemebi axmetisa da Telavis municipalitetebSi arsebuli mdinareebisaTvis, sadac (P) aris dadgmuli simZlavre megavatebSi xolo (E) ki jamuri wliuri gamomuSaveba kvt/sT-Si ax me ta cxrili 2.1. mcire hesebis hidroenergetikuli potenviali mdinare alazanis zedawelis wyalSemkrebi auzisaTvis mdinare dadgmuli simZlavre - P wliuri gamomuSaveba – E 20 VII.1.6 alazani I II III IV ∑ VII.1.8 samkuriswyali I II III ∑ VII.1.10 KxevisWala I II III ∑ VII.1.11 samkurisxevi I II ∑ VII.1.12ilto I II III IV V VI VII VIII ∑ VII.1.13 orvili I II III ∑ VII.1.14 KxevgrZeli I II ∑ VII.1.15 KxodaSenisxevi MW milioni kWh 2.2 4.4 6.2 5.7 18.5 13 24.9 36.2 33.6 107.7 1.1 2.0 8.8 11.9 6.5 11.8 51.3 69.6 0.5 1.2 1.4 3.1 3.1 6.6 8.1 17.8 1.8 3.1 4.9 9.7 17.7 27.4 0.8 2.0 1.3 2.4 4.0 4.4 3.9 3.3 22.1 4.8 11.8 7.5 13.9 23.4 25.6 22.6 19.2 128.8 0.7 1.5 2.9 5.1 3.9 8.5 16.1 28.5 0.5 1.6 2.1 2.8 8.9 11.7 21 Telavi I II III IV V ∑ sulAaxmeta VII.2.1stori I II III IV V VI ∑ VII.2.2 Caxurisxevi I 0.6 1.7 3.1 3.3 4.2 12.9 80.6 3.5 10.0 17.9 19.2 24.7 24.7 416.2 2.0 2.8 3.4 7.1 7.8 10.2 33.3 11.8 16.3 19.7 41.6 45.6 58.9 193.9 0.7 4.2 II III IV V VI 2.1 2.5 3.4 5.3 6.1 12.5 14.1 19.3 30.2 35.5 ∑ VII.2.3 lopota I II III ∑ VII.2.4 Uusaxelo I II III ∑ VII.2.5 didxevi I II III ∑ VII.2.6 Turdo I II III 20.1 115.8 1.6 2.5 3.9 8.0 9.3 14.6 22.5 46.4 1.0 2.9 4.0 7.9 5.6 17.2 23.4 46.2 0.8 1.8 6.2 8.8 4.4 10.6 35.3 50.3 0.7 1.9 1.9 4.2 10.4 11.0 22 IV V VI ∑ VII.2.7 kisisxevi I 2.2 2.2 2.8 11.7 12.6 12.8 16.2 67.2 1.1 6.6 II III IV ∑ VII.2.8 tviSi I II ∑ Telavi jami axmeta da Telavi jami 1.3 1.4 1.6 5.4 7.2 7.9 9.0 30.7 0.9 2.7 3.6 98.8 179.4 5.4 15.9 21.3 571.8 988.0 Semdegi hidro eleqtrosadgurebis proeqti ganxilvis stadiazea: 1. samyuriswyali hesi, mdinare samyuriswyalze (axmetis municipaliteti), dadgmuli simZlavre 4,9 mvt, regulirebis tipi- araregulirebadi, saSualo wliuri gamomuSaveba 25,7 gvt/sT; 2. samyuriswyali 2 hesi, mdinare samyuriswyalze (axmetis municipaliteti), dadgmuli simZlavre 22,6 mvt, regulirebis tipiararegulirebadi, saSualo wliuri gamomuSaveba 117,4 gvt/sT; 3. stori hesi, mdinare storze (Telavis municipaliteti), dadgmuli simZlavre 11,8 mvt, regulirebis tipi- araregulirebadi, saSualo wliuri gamomuSaveba 56,8 gvt/sT; 4. stori 1 hesi, mdinare storze (Telavis municipaliteti), dadgmuli simZlavre 14,0 mvt, regulirebis tipi- araregulirebadi, saSualo wliuri gamomuSaveba 69,4 gvt/sT; 5. stori 2 hesi, mdinare storze (Telavis municipaliteti), dadgmuli simZlavre 11,4 mvt, regulirebis tipi- araregulirebadi, saSualo wliuri gamomuSaveba 50,5 gvt/sT; 6. stori 3 hesi, mdinare storze (Telavis municipaliteti), dadgmuli simZlavre 13,7 mvt, regulirebis tipi- araregulirebadi, saSualo wliuri gamomuSaveba 60,6 gvt/sT18; am da sxva potenciuri proeqtebis ganxorcielebis SemTxvevaSi hidro eleqtro sadgurebis saerTo dadgmuli simZlavre Seadgens 98 megavati, anu auzis potencialis 54 %-s, xolo saSualo wliuri gamomuSaveba 481 gvt/sT, rac sruli potencialis 49%-ia. mdinare rionis wedawelis wyalSemkrebi auzis hidroenergetikul potencialTan SedarebiT, es mcire maCvenebelia, 18 http://hpp.minenergy.gov.ge/index.php?lang=eng 23 Tumca es faqti imiT aixsneba, rom dasavleT saqarTvelos mdinareebs gacilebiT meti hidroenergetikuli potenciali gaaCniaT. suraTi 2.4 axmetis municipalitetis mdinareebi 24 mdinareebi VII.1.1, VII.1.2, VII.1.3, VII.1.4, VII.1.5, VII.1.7, VII.1.9 ar miekuTvneba mdinare alazanis zedawelis wyalSemkreb auzs wyaro: saqarTvelos energetikisa da bunebrivi resursebis saministro naxati 2.5 Telavis municipalitetis mdinareebi wyaro: saqarTvelos energetikisa da bunebrivi resursebis saministro SeSa ganmartebulia rogorc energetikuli miznisTvis gamosayenebeli saSeSe xe, romlisganac SesaZloa xis morebi da an sxva tipis merqnuli nedleuli 25 damzaddes.19 sxva tipis merqnuli nedleulis SesaZlo wyaroebia: xe tyis damzadebis narCenebi (mag. totebi, wveros gadanaWrebi da a.S.), xe-tyis gadamamuSavebeli mrewvelobidan miRebuli narCeni merqani (mag. nafoti), xmarebaSi namyofi meoradi rekuperirebuli merqani. saqarTveloSi xdeba mxolod saSeSe merqnis aRricxva da nebarTvis gacema mis mopovebaze, sxva tipis energetikuli merqnuli nedleulis aRricxva ar xdeba. sawvavi SeSa sasoflo mosaxleobis energo moxmarebis TiTqmis 50%-s Seadgenda bolo 15 wlis ganmavlobaSi, ramac mniSvnelovani problema gamoiwvia. saqarTvelos satyeo seqtors energo moTxovnis dakmayofilebis mxolod 15%-i potenciali gaaCnia. merqnuli resursebis gadaWarbebulma moxmarebam SesaZloa saqarTvelo daayenos Rvarcofebis, mewyerebis, wyalmovardnebis, eroziebisa da gaudabnoebis mniSvnelovani safrTxis winaSe (sasoflo mosaxleobis energo potenciali da misi efeqturi gamoyeneba; vinrok inTerneiSenali; msoflio gamocdileba saqarTvelosTvis; energetikis ganviTareba soflad programa, Tebervali, 2008 weli, gverdi 20 http://www.nateliproject.ge/files/02-re_prospects.pdf) saqarTvelos merqnuli energetikuli resursebis potencialis Sefaseba SemuSavda amerikis SeerTebuli Statebis ganviTarebis erovnuli saagentos (USAID) mxardaWerili energetikis seqtoris SesaZleblobebis gaumjobesebis (ECI) proeqtis farglebSi 20 . aRniSnuli kvlevis Tanaxmad, amJamad saqarTveloSi tyis resursebis aRricxvis ararsebobis gamo rTulia tyis resursebis arsebuli raodenobrivi da xarisxobrivi realuri mdgomareobis Sefaseba. Sesabamisad, arsebuli monacemebi merqnuli resursebis Sesaxeb saTuoa da saboloo gamoyenebamde safuZvlian gadamowmebas saWiroebs. zemoTaRniSnuli wyaros informaciiT, regionaluri tyianobis (tyis dafaruli farTobebis Sefardeba regionis mTel teritoriasTan) 30,6 % anu 347,7 aTasi ha modis kaxeTis regionSi. axmetisa da Telavis tyianoba 35%dan 50% mde Seadgens (saSualo done). Aam indikatoris mixedviT, axmetisa da Telavis teritoriebi tyianobis maRal maCvenebels ar aRweven (msgavsad onisa da ambrolauris municipalitetebisa). saqarTvelos mTavrobis 2011 wlis 4 agvistos # 299 dadgenilebis Tanaxmad, tyiT dafaruli teritoriebi axmetis municipalitetSi 64,988 heqtaria, Telavis municipalitSi ki 57, 277 heqtari (rac saerTo teritoriis 30% da 55 % Sesabamisad, warmoadgens). kvlevebSi mocemuliMmerqnuli SeSis resursis Sesaxeb informacia aRebulia oficialuri wyaroebidan (municipalitetebidan da satyeo departamentidan). kvlevis dros ver moxerxda sakvlevi teritoriis farglebSi energo moxmarebisaTvis saWiro merqnuli SeSis saerTo raodenobis dadgena kaxeTis regionaluri satyeo departamentidan. 19 ixileT wyaro: http://www.websters-online-dictionary.org/definitions/FUELWOOD saqarTvelos merqnuli energetikuli resursebis potenciali da misi efeqtiani gamoyeneba, energetikis SesaZleblobebis gaumjobesebis proeqti, Tbilisi, 2010 20 26 3. energo seqtori 3.1 moxmareba 3.1.1 eleqtroenergia saqarTveloSi eleqtrienergiis miwodeba xorcieldeba sami kompaniis - ss energo-pro saqarTvelo, ‘Telavi’ da ‘kaxeTis energo distribuciis’ mier. ‘kaxeTis energo distribucia’ emsaxureba mxolod kaxeTis regions. kompania 2003 wlis 15 aprils dafuZvnda saaqcio sazogadoeba ‘sinaTlis’ bazaze. 2005 wlidan 2008 wlamde kompania gakotrebis reJimSi muSaobda. axali mflobelis povnis ramdenime uSedego mcdelobis miuxedavad, sabolood kompania gaiyida da misi axali mflobelia litvuri kompania “Concerns Achemos Grupe” (auqcionis wesiT kompania 9.15 milion larad SeiZina). Concerns Achemos Grupe –ma aiRo pasuxismgebloba 2009-2013 wlebisaTvis 15 milioni laris odenobis investicia Caedo kaxeTis energo distribuciaSi, aseve aiRo valdebuleba 2014 wlisTvis daesrulebina mosaxleobis individualuri gamricxvelianeba. Tumca kompaniam ver SeZlo aRebuli valdebulebebis Sesruleba, Sedegad kompaniis davalianebam 4.4 mln lari Seadgina. Sedegad, energosadistribucio kompaniis mimarT gakotrebis saqme Tbilisis saqalaqo sasamarTloSi 2011 wlis 5 agvistos gaixsna. kaxeTis energodistribuciis mier momxmarebelTa uflebebis darRvevis faqtebic dafiqsirda, kerZod: individualuri mricxvelis ararsebobis SemTxvevaSi, mosaxleobis didi nawili eleqtroenergiis gadasaxads saubno mricxvelidan iRebs. erTi mosaxlis Tanxis gadauxdelobis SemTxvevaSic ki kaxeTis energodistribucia abonentebs eleqtroenergiis miwodebas uwyvetda. saojaxo meurneobebis gamokiTxvisas, SDAP jgufma daafiqsira, rom Telavisa da axmetis municipalitetebis mosaxleoba eleqtroenergiis miwodebis Sesaxeb ukmayofilebas ar gamoTqvamda (es SesaZloa aixsnas individualuri mricxvelebis arsebobiT). 50 gamokiTxuli ojaxidan 9 nawilobriv kmayofili iyo sadistribucion kompaniis momsaxurebiT, 7 ojaxi ki – ukmayofilo. ukmayofilebis mizezebi ZiriTadad ukavSirdeboda miwodebuli eleqtroenergiis xarisxs da eleqtrogadamcemi xazebis mdgomareobas (ukmayofileba ZiriTadad Telavis municipalitetis mosaxleobis mier iqna gamoTqmuli). kaxeTis energo distribuciis kompaniis mier mowodebuli informacia momxmarebelTa raodenobis da mricxvelebis Sesaxeb mocemulia cxrilSi (ixileT qvemoT)21. cxrili 3.1. Telavisa da axmetis municipalitetebis eleqtroenergiis momxmarebelTa raodenoba 2012 wlebisTvis 21 SDAP-is mier informacia mopovebuli iqna energetikisa da bunebrivi resursebis saministros daxmarebiT. 27 axmeta Telavi momxmarebelTa tipi/gamricxvelianeba raodenoba momxmarebelTa tipi/gamricxvelianeba raodenoba komerciuli Senobebi 794 komerciuli jgufuri mricxvelebi 13 jgufi individualuri mricxvelebi 781 individualuri 1,600 1,619 19 sacxovrebeli Senobebi 15,054 mosaxleoba 27,049 jgufuri mricxvelebi 5,917 jgufi 12,061 individualuri mricxvelebi 9,137 individualuri 14,998 sajaro (adgilobrivi mTavrobebi) Senobebi jgufuri mricxvelebi 198 biujeti 5 jgufi 296 7 individualuri mricxvelebi 193 individualuri 289 komunaluri 282 komunaluri 79 jgufuri mricxvelebi 1 jgufi 5 individualuri 74 individualuri mricxvelebi 281 Senobebis saerTo raodenoba 16,328 jami 29,043 jgufuri mricxvelebi 5,936 jgufi 12,092 individualuri mricxvelebi 10,392 individualuri 16,951 wyaro: kaxeTis energo distribucia 28 Telavis municipalitetSi 25,430 komli cxovrobs. Tuki davuSvebT, rom TiToeul maTgans miewodeba eleqtroenergia (zusti informaciis mopoveba ver moxerxda), maTgan mxolod 36%-s aqvs individualuri mricxveli. axmetis municipalitetSi 16,322 komli cxovrobs (TuSeTis gamoklebiT), saidanac mxolod 56%-s aqvs individualuri mricxveli. unda aRiniSnos, rom individualuri mricxvelebis arqona kerZo momxmareblebSi xSirad iwvevs gaugebrobas da konfliqtebs radgan rTulia zustad ganisazRvros TviToeuli ojaxis mier daxarjuli eleqtroenergiis raodenoba. mosaxleobisaTvis eleqtroenergiis tarifi Seadgens moxmarebul 1 kvt/st energiaze 0.1298 TeTrs (0.08 aSS dolari), Tu moxmarebuli eleqtroenergia Tvis ganmavlobaSi jamSi Seadgens 101-300kvt/sT-s; xolo Tu TveSi moxmarebuli eleqtroenergia 301 kvt/sT-s aRemateba, maSin eleqtroenergiis gadasaxadia 0.1750 TeTrs (0.11 aSS dolari) saSualod, orive municipalitetis sacxovrebeli moxmarebuli eleqtroenergia 51%-s Seadgens.22 Senobebis mier sadistribucio kompaniis qselis danakargi daaxloebiT 10.5%s Seadgens. kaxeTis eleqtrodistribuciis kompaniis mier mowodebuli informaciis analizis Sedegad, rTulia yovelTviuri energo moxmarebis tendenciis dadgena. 23 Bamavdroulad, ori sxvadasxva enerodistribuciis (kaxeTisa da Telavis energodistribuciis) kompaniis mier mowodebuli masalebi bunebrivi airis moxmareblis msgavs tendencias asaxaven (ixileT suraTi 4.4; 4.5 da 4.6). am monacemebis analizis safuZvelze SegviZlia vivaraudoT rom energomoxmarebis arsebuli suraTi ganpirobebulia kaxeTis energo distribuciis sistemaSi monacemebis Segrovebisa da angariSgebis arsebuli praqtikiT.ASedegad, kaxeTis energodistribuciis sistemis oficialuri monacemebi energomoxmarebis Sesaxeb realur suraTs ver asaxavs da amis mizezi monacemTa Segrovebis da/an angariSgebis naklovani sistemaa. 22 mniSvnelovnad gansxvavebuli situaciaa mdinare rionis zedawelis wyalSemkreb auzSi sadac mosaxleobis mier moxmarebuli eleqtroenergia mTeli moxmarebuli eleqtroenergiis 2/3-s Seadgens 23 ixileT mdinare rionis zedawelis wyalSemkrebi auzis energoanalizi 29 suraTi 3.1: 2011 wlis eleqtroenergiis zedawelis walSemkrebi auzisaTvis moxmareba mdinare alazanis eleqtroenergiis moxmareba Telavisa da axmetis munici palitetebSi ( 2011 weli) 3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 Residental GW/h Commercial GW/h Budget GW/h Water Company GW/h wyaro: kaxeTis energodistribucia suraTi 3.2: 2010 wlis eleqtroenergiis zedawelis walSemkrebi auzisaTvis moxmareba mdinare alazanis wyaro: kaxeTis energodistribucia eleqtroenergiis moxmareba Telavisa da axmetis munici palitetebSi (2011 weli) 3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 Residental GW/h Commercial GW/h Budget GW/h Water Company GW/h 30 suraTi 3.3: 2009 wlis eleqtroenergiis zedawelis walSemkrebi auzisaTvis moxmareba mdinare alazanis ETelavisa da axmetis Mmunici palitetebis eleqtroenergiis moxmareba 2009 wlisTvis 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 Residental GW/h Commercial GW/h Budget GW/h Water Company GW/h wyaro: kaxeTis energodistribucia suraTi 3.4: mdinare alazanis zedawelis sapilote teritoriis farglebSi Sesyiduli eleqtroenergiis monacemebi 2010 wlisaTvis24 24 A2011 wlisaTvis, qviTrebis anaTvalis Sesaxeb informacia srulyofili ar iyo sakvlev teritoriaze 31 25,000,000 20,000,000 15,000,000 10,000,000 5,000,000 0 Purchased kWh Invoiced kWh wyaro: kaxeTis energodistribucia suraTi 3.4 (ixileT zemoT), naTlad aCvenebs, rom kaxeTis energo distribuciis kompanias eleqtroenergiis moxamrebis Sesaxeb monacemebi realur suraTs ar Seesabameba. zemoTmocemuli grafikis mixedviT, ojaxisTvis miwodebuli eleqtroenergiis raodenoba gansxvavebulia qviTris anaTvalidan miRebuli raodenobis. kaxeTis energodistribiciis kompania oficialuri angariSgebis dokumentSi qselur danakargebis 10 %s miuTiTebs; imave dokumentSi mocemulia wliuri energodanakargebis qvemoTmocemuli grafiki (sur 3.5. ixileT qvemoT). grafikSi mocemuli zogierTi informacia zusti araa da gadaWarbebiT asaxavs sistemaSi arsebul danakargebs. magaliTad, 2011 wlsTvis kompanias mxolod cxra Tvis periodis informacias flobda qviTrebis anaTvalidan aRebuli eleqtroenergiis da Sesabamisi danakargebis Sesaxeb. imis gamo, rom kompanias ar qonda wlis ganmavlobaSi qviTridan aRebuli srulyofili informacia, darCenili sami TvisaTvis kompaniam 100%iani danakargi miuTiTa. saboloo jamSi man wliuri danakargebis 44% Seadgina, miuxedavad imisa, rom realuri danakargebi gacilebiT naklebi unda yofiliyo. garda amisa aprilis Tvis danakargebi, romelmac 45% Seadgina da seqtembris Tvis 10%iani danakargebi ganpirobeulia kompaniis eleqtroenergiis qviTrebis araswori generirebiTa da mosaxleobidan Sesabamisi moxmarebuli Tanxis amoRebis uunarobiT. SeiZleva vivaraudoT, rom kaxeTis distribiuciis mier mowodebuli masalebi msgavsi sistemiTaa Sedgenili, rac kidev ufro ufro arTulebs energo moxmarebis tendenciebis dadgenas da swori daskvnis gakeTebas.25 25 SDAP jgufma dedofliswyaros eleqtroenergiis miwodebis monacemebis kalkulirebaSi cdomilemebi daafiqsira da kompanias acnoba; Sedegad, kompaniam gaiTvaliswina rekomendacia da gaTvlebSi Sesabamisi koreqtireba Seitana. gamoricxuli araa, rom msgavs uzustobebs adgili qondes sxva monacemebis kalkulirebisas. 32 suraTi 3.5: kaxeTis energodistribuciis mier damuSavebuli cxrili: wliuri eleqtrodanakargebi wliuri danaxarjebi 50% 45% 45% 44% 40% 35% 29% 30% 27% 25% 25% 22% 22% 20% 15% 10% 5% 0% 2005 წელი 2006 წელი 2007 წელი 2008 წელი 2009 წელი 2010 წელი 2011 წელი wyaro: kaxeTis energodistribucia 3.1.2 bunebrivi gazi mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkrebi auzis teritorias bunebriv gazs awvdis ori damoukidebeli kerZo kompania – sokar jorjia da visol jgufi. es ukanaskneli warmoadgens visol jguf CSR –is Svilobil kompanias, is saqarTveloSi erT-erTi umsxvilesi bizness jgufia da liderobs energo produqtebis miwodebis seqtorSi, kompania flobs aseve samSeneblo, sareklamo, sastumroebis, supermarketebisa da swrafi kvebis restornebis bizness. kompania adgilobriv bazarze warmodgenilia 11 Svilobili brendis saxiT, visol gazi maT Soris erTerTia. visol gazi Telavs gaziT 2008 wlidan amaragebs (mosaxleobis centraluri gazmiwodebis 14 wliani wyvetis Semdeg). saqarTvelos mTavrobasTan xelSekrulebis Tanaxmad, kompania valdebulia sakuTari finansebiT uzrunvelyos Telavis dasaxlebaSi gazmomaragebis 33 qselis aSeneba/rekonstruqcia. 26 Tavis oficialur vebgverdze, visol jgufi acxadebs, rom man daasrula gazis miwodeba 12 soflisaTvis (es ar niSnavs, rom soflis yvela mosaxle mierTebulia gazis miwodebis centralur sistemaze). 27 Gbunebrivi gazis Seyvana sakuTar saxlSi da gazis mricxvelis dayeneba idialur SemTxvevaSi (roca ZiriTadi gazmomaragebis mili saxlTan axlos mdebareobs) mosaxlisaTvis daaxloebiT 280 lari (171 aSS dolari) jdeba. praqtikaSi, visol jgufi TiToeuli SemTxvevisaTvis adgens mricxvelisa da gazis Seyvanis safasurs mosaxleobisaTvis (Tanxebi sxvadasxva SemTxvevaSi sxvadasxvaa, danaxarjebi aTas larze maRalic SeiZleba iyos). Sedegad, zogierT sofelSi sadac centraluri gazmomaragebaa, potenciuli momxmareblebis raodenoba mniSvnelovnad aRemateba gazis daregistrirebuli abonentebis raodenobas. magaliTad, 2011 wlis monacemebis mixedviT, sofel akuraSi registrirebuli 850 komlidan mxolod 81 s miewodeba centraluri gazi. sofel iyalToSi ki 1015 komlidan gazmomaragebiT sargeblobs mxolod 7 ojaxi; sofel ruispirSi 1144 ojaxidan gazi mxolod 267-s miewodeba. rasakvirvelia, rig soflebSi mosaxleobis umetesi nawili mierTebulia centralur gazmomaragebis qselze. magaliTad, sofel winandalSi 1,317 daregistrirebuli ojaxidan 850 abonentia. visol jgufis mier ar iqna mowodebuli informacia momxmareblis tipis Sesaxeb (sacxovrebeli da arasacxovrebeli Senobebi), Sedegad, mocemuli monacemebi moicavs gazmoxmarebis informacias organizaciebisa da bizness seqtoris mier (Sedegad, arsebuli informacia srulad ar asaxavs sacxovrebeli Senobebis mier moxmarebuli raodenobas). Telavis municipalitetSi 25 dasaxlebaa (maT Soris qalaq Telavic) sadac 25,430 komlia registrirebuli; bunebrivi gazi ki oficialurad mxolod 17 dasaxlebas (11,480 abonenti) miewodeba. 2012 wlisTvis visoli gegmavs gazardos gazmomarageba da daamatos 2000 axali abonenti. bunebrivi gazis miwodebis ZiriTadi problema ara sadistribucio qselis gamarTuli funqcionireba, aramed mosaxleobis gadaxdisunarianobaa. mosaxleobis mcire gadaxdisunarianobis gamo, mosaxleobis didi nawili centraluri gazmomaragebis gareSe rCeba im SemTxvevaSic ki, Tu centraluri gazmomaragebis milebi sacxovrebel SenobasTan axlos mdebareobs. aseTi ojaxebi sakvebis mosamzadeblad kvlav Txevad gazs moixmaren, miuxedavad imisa rom Txevadi airisa da bunebrivi airis Tanxa mniSvnelovnad gansxvavdeba (ixileT Tavi 5). zogierT SemTxvevaSi, kargad organizebuli sasoflo sabWoebi centraluri mTavrobisgan lobirebis xerxs mimarTaven raTa uzrunvelyon gazmomaragebis finansebis moZieba (zogierT SemTxvevaSi amgvari meTodi amarTlebs kidec). magaliTad, erT26 aRsaniSnavia, rom bunebrivi gazi mdinare alazanis marjvena sanapiros dasaxlebebs miewodeba. rac Seexeba marcxena sanapiros dasaxlebebs, CvenTvis ucnobia maTTvis bunebrivi gazis miwodebis uaxloesi perspeqtiva. 27 http://www.wissol.ge/index.php?eng&cat=44&type=1 34 erTi qarTuli telearxis informaciis Tanaxmad, saqarTvelos mTavrobam daxmareba aRuTqva sofel akuras, raTa uzrunvelyofiliyo yoveli mosaxlisaTvis individualuri mricxvelis dayeneba. suraTi 3.6: Telavis mosaxleobasa da komerciul momxmareblebis bunebrivi gaziT uzrunvelyofis maCvenebeli 2011 wlisTvis (m 3) 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 Commercial Population wyaro: Telavis visol gazdistribuciis servis centri suraTi 3.7: Telavis mosaxleobasa da komerciul momxmareblebis bunebrivi gaziT uzrunvelyofis maCvenebeli 2010 wlisTvis (m 3) 35 450000 400000 350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 Commercial Population wyaro: Telavis visol gazdistribuciis servis centri suraTi 3.8: axmetis mosaxleobasa da komerciul momxmareblebis bunebrivi gaziT uzrunvelyofis maCvenebeli 2011 wlisTvis (m 3) 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Commercial Population wyaro: Sps kaxeTi sokar jorjia gazi axmetis municipalitetis bunebrivi gazis momaragebas Sps sokar jorjia gazi uzrunvelyofs (kompania dafuZvnebulia azerbaijanis respublikis 36 saxelmwifo navTobis kompaniis mier). kompania Sps sokar jorjia gazi dafuZvnda 2007 wels; kompaniam ekonomikuri ganviTarebis saministros mier gamocxadebul bunebrivi airis sadistribucio kompaniis privatizaciis tenderSi gaimarjva (ixileT saqarTvelos prezidentis 2008 wlis 13 maisis #306 dadgenileba). 2008 wlamde bunebrivi airis sadistribucio kompania saxelmwifo sakuTrebaSi imyofeboda. sokari amJamad bunebriv airiT da Sesabamisi infrastruqturiT saqarTvelos Semdeg regionebs amaragebs: kaxeTi, mcxeTa-mTianeTi, Sida da qvemo qarTli, aWara, guria, imereTi da samegrelo (anu praqtikulad mTeli saqarTvelo Tbilisis, raWisa da kaxeTisa da samegrelos zogierTi nawilebis gamoklebiT). 2009 wlis Semdeg, axmetis municipalitetis mosaxleobis gazmomarageba gasammagda (443-idan gaizarda 1456 mde). bunebrivi airi miewodeba mxolod 4 dasaxlebas – qalaq axmetas (bunebrivi airi miewodeba 1162 abonents; sul qalaqSi 3510 komlia daregistrirebuli), sofeli matani (sofelSi sul 110 abonentia, 2241 komli), sofeli zemo alvani (sofelSi sul 154 abonentia, 1650 komli) da qvemo alvani (sofelSi sul 30 abonentia, 1392 komli). Aaxmetis municipalitetSi sul 30 komerciuli momxmarebelia. municipalitetSi 56 dasaxlebaa da 16,349 komlia daregistrirebuli (TuSeTis gamoklebiT), Sesabamisad, mosaxleobis mxolod 9%-s miewodeba bunebrivi airi. es ki skmaod mcire ricxvia da miuTiTebs, rom mosaxleobis didi raodenoba damokidebulia Txevad airze. 2012 wlisaTvis dagegmilia 500-600 abonentis damateba. 3.1.3 Txevadi sawvavi gaTxevadebuli propanis gazis SeZena, Telavis municipalitetSi 2 adgilas aris SesaZlebeli. erT-erTi maTgani, individualuri mewarme vaxtang cercvaZea, meore ki sokargazi. 2011 wels gayidvebis moculobam Seadgina daxloebiT 1, 000 kuburi metri Tvis ganmavlobaSi (zafxulis sezonze) da 250 kg zamTris sezonze; fasi daaxloebiT 2.14 aSS dolari/kilogramze Seadgenda (gaTxevadebuli airis fasi metia vidre raWaSi). axmetis municipalitetSi gaTxevadebuli propanis gazis SeZena, 2 adgilas aris SesaZlebeli. imis gamo, rom zusti monacemebis mopoveba maTgan ver moxerxda (erT-erTi mimwodebelma (visoli) uari ganacxada monacemebis gacemaze), axmetis municipalitetSi gaTxevadebuli gazis gayiduli raodenobis dadgena ver SevZeliT. axmetis municipalitetSi Txevadi gazis erT-erTi momwodebeli sokargazia. is daaxloebiT 40,000 kg Txevad gazs yidis weliwadSi; kilogramis fasi 1.6 aSS dolaria, rac bevrad iafia vidre individualur mewarmis mier mowodebuli igive raodenobis Txevadi gazi. Telavisa da axmetis municipalitetebSi daregistrirebuli yoveli 5 ojaxidan daaxloebiT 4 damokidebulia gaTxevadebul airze (mosaxleobis yvelaze Raribi fena mxolod SeSazea damokidebuli). gaTxevadebuli propanis gazi bevrad Zviria, vidre bunebrivi gazi da/an merqnuli SeSa (ixileT cxrili 4.1), miuxedavad amisa, mosaxleobas sxva alternativa ar gaaCnia. bunebrivi gazis miwodebis uzrunvelsayofad, mosaxleobas sawyisi 37 investicia esaWiroeba, mosaxleobis ZiriTad nawils ki amis saSualeba ar gaaCnia.28 3.1.4 sawvavi SeSa merqnuli resursebis mopovebis Sesaxeb arsebuli procedurebi detaluradaa ganxiluli mdinare rionis zedawelis energo analizis dokumentSi, Sesabamisad arniSnul sakiTxebs winamdebare dokumentSi ar ganvixilavT. mdinare alazanis wedawelis sapilote wyalSemkrebi auzis teritoriis farglebSi arsebuli sawvavi SeSis mopovebisa da damuSavebis praqtika garkveulwilad msgavsia mdinare rionis zedawelis sapilote auzis sakvlevi teritoriis farglebSi arsebuli praqtikis. mdinare alazanis wedawelis sapilote wyalSemkrebi auzis teritoriis farglebSi gamokiTxulTa 50 ojaxidan mxolod erTi moipovebs SeSas tyekafidan. pirad saubrebSi mosaxleoba aRniSnavda, rom tyekafidan SeSis mopoveba rTuli da sariskoa. mosaxleoba, tyekafidan SeSis gamotanisaTvis profesional muSaxels qiraobs, Sedegad, tyekafidan mopovebuli SeSis Rirebuleba bazarze nayidi SeSis Rirebulebas utoldeba. qvemoT mocemulia saqarTvelos energetikisa da bunebrivi resursebis saministros mier mowodebuli informacia mosaxleobisaTvis gamoyofili da Sesyiduli SeSis raodenobis Sesaxeb (ixileT cxrili 3.1.) cxrili 3.1: mosaxleobisaTvis gamoyofili da Sesyiduli SeSis raodenobebi, axmetisa da Telavis municipalitetebSi (2007-2011 wlebi) Yweli SeSa (m3) Aaxmeta Telavi gamoyofili 20,236 47,080 Sesyiduli 11,221 36,488 gamoyofili 2010 30,801 51,607 Sesyiduli 22,993 47,617 gamoyofili 2009 34,834 49,258 Sesyiduli 27,228 35,445 gamoyofili 2008 43,920 62,571 Sesyiduli 27,785 50,719 gamoyofili 2007 32,589 52,051 Sesyiduli 17,513 35,236 wyaro: saqarTvelos energetikisa da bunebrivi resursebis saministro 2011 orive municipalitetisaTvis (gansakuTxrebiT ki axmetisTvis), Sesyiduli SeSis raodenoba gacilebiT naklebia, vidre oficialurad tyekafebSi gamoyofili raodenoba. magram oficialur wyaroebSi dafiqsirebuli mopovebuli SeSis raodenoba mniSvnelovnad mcirea vidre moxmarebuli raodenoba. ECI –is kvlevis - saqarTvelos merqnuli energetikuli 28 kidev erTi gaTxevadebuli propanis gazis gasamarTi sadguri TelavSi ar funqcionirebda. paralelurad 2012 wlis gazafxulisTvis igegmeboda damatebiT sokaris gaTxevadebuli propanis gazis gasamarTi sadguris gaxsna. 38 resursebis potenciali da misi efeqturi gamoyenebis wyaro‘ – mixedviT, saSualod komlis mier SeSis wliuri moxmareba 6 m 3-is tolia. SDAP –is savele kvlevebisas Catarebuli analizi adasturebs, rom mosaxleobis udidesi nawili SeSas saTbob resursad iyenebs (zogierTi SeZlebuli ojaxisa da qalaq TelavSi arsebuli ramdenime mravalsarTuliani kerZo saxlis gamonaklebiT). magaliTad, axmetaSi 16,322 komlia daregistrirebuli, isini daaxloebiT 97,922 m3 SeSas saWiroeben wlis ganmavlobaSi. oficialuri monacemebis Tanaxmad ki mopovebuli SeSis raodenoba 2011 wlisaTvis 11,221 m3-ia. raWisgan gansxvavebiT, zamTris sezonze mosaxleobis migracia axmetis regionSi ar fiqsirdeba, Sedegad ismis logikuri SekiTxva, saidan xdeba darCenili SeSis resursis Sevseba. 4. Eenergiis moxmarebis analizi saojaxo meurneobebSi kaxeTSi savele gasvlebisas SDAP-is warmomadgenlebma ganaxorcieles SerCeviTi gamokiTxva raTa ganesazRvraT energiis moxmarebis tendenciebi, kerZo momxmareblis doneze. imisaTvis rom gamokiTxvis Sedegebs moecva momxmareblis sruli speqtri, respondentebi SeirCa warmomadgenlobiTi gamokiTxvis meTodiT (representative sampling method). gamokiTxva Catarda 50 ojaxSi, romlebic cxovroben tipiuri saxis keZo SenobebSi. gamokiTxvis mizani iyo, dadgeniliyo energiis gamoyenebis reJimi, meTodebi da danaxarjebi. gamokiTxulTa ganawileba Semdegnaira: 25 ojaxi Telavis mimdebare soflebSi (9 sof. iyalTo, 8 sof. gulgula da 8 sof. ruispiri), 10 ojaxi axmetaSi da 15 ojaxi axmetis municipalitetis soflebSi (7 sofel qistaurSi da 8 sof. Qvemo alvanSi) 29 . sul 50 tipiuri kerZo sacxovrebeli saxli SemTxveviTi SerCevis principze SeirCa Semdgomi kvlevisaTvis. mdinare alazanis zedawelis sapilote wyalSemkrebi auzis energo moxmarebis sruli suraTis misaRebad moxda kvlevis Sedegebis ganzogadeba da misi farTo WrilSi ganxilva. gamokiTxva Catarda kvlevisaTvis specialurad Sedgenili kiTxvaris meSveobiT (ixileT danarTi a). kiTxvari Sedgeboda 6 ZiriTadi nawilisagan: 1. 2. 3. 4. 5. 6. demografiuli informacia (8kiTxva) moxmarebuli energiis wyaroebi (20 kiTxva) sacxovrebeli Senobis Sesaxeb informacia (5 kiTxva) Senobis konstruqcia (22 kiTxva) gaTboba/kondicirebis sistemebi (21 kiTxva) energies danaxarjebi (10 kiTxva) kvlevis Sedegebi garkveulwilad msgavsia mdinare rionis wedawelis sapilote auzis farglebSi Catarebuli kvlevis Sedegebisa. kvlevis Sedegebma aCvena, rom soflisa da qalaqis mosaxleobis energo moxmarebis 29 energo moxmarebis analizi moxda mdinare rionis zedawelis wyalsemkrebi auzis energo analizis dokumentSi SemuSavebuli nimuSis mixedviT. 39 tipi mniSvnelovanwiladaa damokidebuli maT mier miRebul Semosavalze. garda amisa, energo moxmarebis maCveneblebi mdinare alazanisa da rionis zedawelis wyalSemkrebi auzebisaTvis metnaklebad msgavsia. orive wyalSemkrebi auzi erT saproeqto temperaturul arealSi imyofeba 30 . aRniSnuli miuTiTebs, rom orive sakvlev regionSi energo moxmarebis (gansakuTrebiT gaTbobaze) msgavsi tipis moTxovnaa. garda amisa, orive sakvlevi teritoria msgavsia kulturuli Taviseburebebis mixedviT, mosaxleobis SezRuduli efeqturi saTbobis xelmisawvdomobisa da dabali Semosavlebis mixedviT. mosaxleoba saTbobad iyenebs araefeqtur, tradiciul Rumelebs. Sedegad sakvlev teritoriaze, SeSis moxmarebis wili sxva sawvavTan SedarebiT maRalia, rac ganapirobebs sxva sakvlev teritoriebTan energo moxmarebis maCveneblis metnakleb msgavsebas. suraTi 4.1: tipiuri araiTboizolirebuli Senoba (sofeli qistauri, axmetis municipaliteti) Telavis municipalitetSi Catarebuli gamokiTxvis monacemebi aseTia: 12 ojaxis Semosavali saSualos utoldeba, 13 ojaxis Semosavali ukiduresad dabalia (Raribi fena) monacemebi ase gadanawilda: sofel iyalToSi 5 ojaxi Raribia, 4 saSualo Semosavlis mqone; sofel gulgulaSi – 5 Raribi, 3 saSualo Semosavlis mqone; sofel ruispirSi – 3 Raribi, 5 saSualo Semosavlis mqone. axmetis municipalitetSi ki gamokiTxvis Sedegebi Semdegnairad gadanawilda: qalaqi axmeta: 5 Raribi, 5 saSualo Semosavlis mqone; sofeli qistauri 4 Raribi, 3 saSualo Semosavlis mqone; sofeli qvemo alvani - 2 Raribi, 6 saSualo Semosavlis mqone. amasTan, arc erTi komli ar Tvlis rom maTi Semosavali saSualoze maRalia. 30 ixileT: samSeneblo normebi da wesebi, samSeneblo klimatologia, snda w pn 01.05-06, oficialuri gamocema, saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro, Tbilisi, 2006. 40 aqedan, dasaqmebis ZiriTadi wyaro samTavrobo seqtori da soflis meurneobaa. gamonakliss warmoadgenda ojaxebi, romlelTa wevrebic dasaqmebuli iyo kerZo seqtorSi (ZiriTadad axmetaSi; mosaxleoba dasaqmebulia maRaziebSi da mcire zomis mini marketebSi). is ojaxebi, romelTa Semosavalic saSualoze dabali iyo, soflis meurneobaSi arian dasaqmebulebi. aRsaniSnavia, rom zogi mosaxle soflis meurneobis seqtors ar ganixilavs, rogorc Semosavlis miRebis wyaros. suraTi 4.2: tipiuri araiTboizolirebuli Senoba (sofeli iyalTo, Telavis municipaliteti) yvela gamokiTxul ojaxs uwyveti eleqtroenergia miewodebodaT da individualuri mricxveli qondaT. OgamokiTxuli ojaxebi denis miwodebiT kmayofilebas gamoxatavdnen, ramdenime SemTxvevis gamoklebiT. magaliTad sofel qistaurSi gamokiTxuli 8 saojaxo meurneobidan, 2-ma ganacxada, rom kmayofilebi arian energo kompaniis momsaxurebiT, 2 adamiani ukmayofilo iyo, da 4 maTgani kmayofilebas gamoTqvamda. ZiriTadi ukmayofilebis mizezad eleqtro gadamcemi xazebis arsebuli mdgomareoba da Zabvis vardna saxeldeboda; TiToeuli gamokiTxuli ojaxi TveSi saSualod 150 - 200 kvt/sT eleqtroenergias moixmars, amasTan, SedarebiT maRali Semosavlis mqone ojaxebi TveSi daaxloebiT 250 kvt/sT-mde eleqtroenergias moixmars, maTgan maRali semosavlis mqone ojaxebis elmoxmareba TveSi saSualod 250kvt/sT-a, xolo mcire Semosavlis mqone ojaxebis Tviuri eleqtro moxmareba 100 kvt/sT-ze dabalia. saSualod ojaxis danaxarji moxmarebul eleqtroenergiaze wliurad daaxloebiT 120-idan 180 dolaris eqvivalentSi meryeobs. Tumca arsebobs gamonaklisebic, roca SedarebiT maRali Semosavlebis mqone ojaxebSi moxmarebuli eleqtroenergiis wliuri safasuri 250 dolaris eqvivalentze maRalia. bunebrivi gazi Telavis municipalitetis did nawils miewodeba (teritoria moicavs qalaq axmetas da mimdebare soflebs: zemo alvani, qvemo alvani da matani). gazis miwodebiT mosaxleoba kmayofilia. ojaxebi gazs aqtiurad ar moixmaren, moxmarebis Tviuri raodenoba 20-30 m3-s ar aRemateba. gamokiTxulTagan mxolod erTi ojaxi moixmarda 80 m 3-s. wliurad es 41 danaxarji TiToeuli ojaxisaTvis daaxloebiT 100 aSS dolaris eqvivalents Seadgens. pirad saubrebSi mosaxleoba aRniSnavda, rom bunebrivi airis Seyvana sakuTar saxlSi mosaxlisaTvis Zviria, daaxloebiT 700-1000 aSS dolari jdeba (Tanxebi sxvadasxva SemTxvevaSi sxvadasxvaa, da damokidebulia sacxovrebel Senobasa da ZiriTadi gazsadeni mils Soris manZilze). Sedegad, zogierT sofelSi sadac centraluri gazmomaragebaa, potenciuli momxmareblebis raodenoba mniSvnelovnad aRemateba gazis daregistrirebuli abonentebis raodenobas. Sedegad, mosaxleobis didi nawili sakvebis dasamzadeblad kvlav gaTxevadebul airs iyenebs. gaTxevadebuli airis Rirebuleba 1 kg-ze daaxloebiT 2 aSS dolaria. wliuri danaxarji saSualod 130-200 aSS dolars Seadgens. axmetis municipalitetSi mxolod erTi ojaxi iyenebda eleqtro gamaTbobels SeSis RumelTan damatebiT. Sesabamisad, misi eleqtroenergiis danaxarjebi TveSi 300 kvt/sT-s Seadgenda (rac yvelaze maRali maCvenebeli iyo sakvlev teritoriaze). aRsaniSnavia, rom aRniSnuli ojaxis energodanaxarjis wili ojaxis wliuri biujetis mxolod 5%s Seadgenda (rac sxva ojaxebTan SedarebiT wliuri energodanaxarjis dabali maCvenebelia). sakvlev teritoriis farglebSi SeSa gamokiTxulTa saTbobis ZiriTad wyaros warmoadgenda (erTi gamonaklisis arsebobiT qalaq axmetaSi). SeSa ZiriTadad zamTris periodSi saTbobad gamoiyeneba (wlis ganmavlobaSi 6 Tvis manZilze; Tumca zogierT SemTxvevebSi ki respodentebi ambobdnen, rom isini SeSas saTbobad 7 Tvis ganmavlobaSi iyeneben). rogorc wesi, saTbob SeSas sakvebis mosamzadebladac iyeneben, SedarebiT Raribi mosaxleobis nawili ki SeSas sakvebis dasamzadeblad mTeli wlis ganmavlobaSi moixmars TiToeuli ojaxis SeSaze danaxarji wlis ganmavlobaSi sul mcire daaxloebiT 200-250 aSS dolaria (praqtikulad ki 300 aSS dolarze meti). uklebliv yvela gamokiTxulma SeSa rTulad mosapovebel da Zvir resursad daasaxela sainteresoa is faqti, rom sakvlev teritoriaze Txevadi gazis miwodebam ar Caanacvla SeSis gamoyeneba, mosaxleoba gasaTbobad kvlav SeSas iyenebs (axmetaSi mcxovrebi erTi mosaxlis gamoklebiT). kvlevis dros, mxolod ori SemTxveva dafiqsirda roca SeSis Rumeli periodulad gazis RumeliT iyo Canacvlebuli. regionSi mcoxrebi ojaxebis saxlis gaTbobis arsebuli praqtika msgavsia saqarTvelos sxvadasxva raionisaTvis (didi qalaqebisa da Raribi mosaxleobis gamoklebiT) da igi SemdgomSi mdgomareobs: zamTris sezonisaTvis ojaxebi SeSis RumeliT mxolod erT an ori (iSviaTad meti) oTaxis gaTbobas axerxeben, danarCeni oTaxebi ar Tbeba 31 . mTeli dRis ganmavlobaSi ojaxi im oTaxSia Tavmoyrili, sadac Rumelia ganTavsebuli 31 Mzogjer zamTris sezonis ganmavlobaSi mTeli ojaxi erT oTaxSi cxovrobs 42 (cxovroben, amzadeben sakvebs; dasaZineblad ki civ oTaxebSi inacvleben). amgvari praqtika saxeldeboda kaxeTSi, ojaxebis socialuri statusis da/an Semosavlis miuxedavad. yvela ojaxi siTbos mxolod dRis ganmavlobaSi moixmars. Senobis gaTbobis msgavsi praqtikaa raWis regionSic. suraTi 4.3: SeSa zamTris periodis moxmarebisaTvis kiTxvari – giqmniT Tu ara arsebuli gaTbobis sistema komfortul pirobebs? respodentebis naxevarma dadebiTad upasuxa; 21 gamokiTxulis pasuxi iyo – periodulad (drodadro), 4 gamokiTxuli ki ukmayofilo. gaTbobis sistemiT gamowveuli ukmayofilebis mizezad ki an Senobebis arasrulyofili Tboizolacia saxeldeboda, an SeSis Rumelis araefeqturoba, an ki orive faqtori erTad. kiTxvari – gamarTlebulia Tu ara gaTbobaze arsebuli danaxarjebi ojaxis biujetidan gamomdinare? mxolod oTxma respodentma upasuxa kiTxvas uaryofiTad, 23 gamokiTxulma kiTxvas dadebiTi pasuxi gasca; danarCenebisaTvis ki es danaxarjebi nawilobriv gamarTlebuli iyo (amgvari pasuxis dasturad isini asaxelebdnen im faqts, rom gaTbobaze daxarjuli Tanxa mTliani saxlis gaTbobas ver uzrunvelyofda). msgavsi midgoma fiqsirdeba eleqtroenergiis moxmarebis (ZiriTadad ganaTebis) SemTxvevaSic. energo danaxarjebis miRebis TvalsazrisiT, mxolod erTma ojaxma Secvala varvara naTurebi energoefeqturi naTurebiT. danarCeni ojaxebi energodazogvas maT mier SemuSavebuli praqtikis ganxorcielebiT aRweven. energodazogvis mizniT, isini varvara naTuras mxolod erT oTaxSi xmaroben (es is oTaxia, sadac Rumelia ganTavsebuli). 43 arc erT ojaxs ar gaaCnia oTaxis gamagrilebeli mowyobiloba (kondicioneri). gamokiTxulTagan 20 ojaxs qonda eleqtroenergiaze momuSave wylis Termuli rezervuari (9 Telavis municipalitetis soflebSi, 4 qalaq axmetaSi da 7 axmetis municipalitetis soflebSi). kiTxvari – saojaxo biujetis ra nawili ixarjeba energomoxmarebaze? TiTqmis naxevarma (24 ojaxi) respodentma upasuxa, rom maTi energo danaxarjebi saerTo biujetis 50%ze naklebia (maT Soris, oTxma – 10%ze naklebi samma- 20% ze naklebi, aTma- 30%ze naklebi da oTxma 40 %ze naklebi odenoba daasaxela). 13 gamokiTxulma ojaxma Tqva rom energomoxmarebis danaxarjebi maTi saerTo biujetis 50 % ze metia (maT Soris pasuxebi ase gadanawilda: oTxi – 60%; xuTi – 70%; sami – 80% da erTi 90%). am monacemebis mixedviT, kaxeTis sakvlevi teritoria mniSvnelovnad gansxvavdeba raWisagan, sadac gamokiTxulTa 24 ojaxma Semdegi pasuxi gasca: 15 respodenti Tvlida rom maTi energomoxmarebis danaxarjebi wliuri biujetis 50 %s Seadgens, oris pasuxi iyo -10%, erTis 15% danarCenis ki 60%ze meti. energomoxmarebis danaxarjebi gamokiTxulma ojaxebma Semdegnairad Seafases: 9 maTganisTvis energomoxmarebis danaxarjebis gadaxda problemas ar warmoadgenda; 18 ojaxisTvis energomoxmarebis danaxarjebis gadaxda saSualo sirTule iyo, 15 ojaxisTvis energomoxmarebis danaxarjebis gadaxda rTuli iyo, xolo 8 respodenti aRniSnavda rom energomoxmarebis danaxarjebis gadaxda ukiduresad rTuli iyo. sacxovrebeli Senobebis tipi da mdgomareoba aseve mniSvnelovani faqtoria energo moxmarebisaTvis. rogorc zemoT avRniSneT, energomoxmarebis mniSvnelovani wili Senobis gaTbobaze modis, da misi efeqturoba mniSvnelovnadaa damokidebuli Senobis Tbosaizolacio Tvisebebze. sakvlev teritoriaze arsebuli Senobebis umetesi nawili aSenebulia cementis blokiTa da qviT; es masala, Tavis mxriv xasiaTdeba siTburi danakargebiT da amgvari Senobis gaTboba SesaZlebelia mxolod siTbos uwyvet rejimSi miwodebiT SenobaSi. Senobis mxolod dRis saaTebis ganmavlobaSi gaTboba mosaxleobas ufro Zviri ujdeba. gamokiTxuli 50 ojaxidan mxolod 26 aTbobda 2-3 oTaxs (saSualod 35-60 m2 farTobi), oTx SemTxvevaSi 4 oTaxis gaTboba xdeboda, mxolod or SemTxvevaSi ojaxi mTel pirvel sarTuls aTbobda (100-150 m2 saerTo farTobiT). yvela danarCen SemTxvevaSi (5 ojaxi) ojaxebi mxolod erT oTaxs, 20-25 m2 saerTo farTobiT, aTbobdnen. sakvlev teritoriaze, mxolod ramdenime Senobas qonda metalo-plastikuri CarCoebi (Senobis mxolod nawils). yvela danarCen SemTxvevaSi fanjris CarCoebi xisgan iyo gakeTebuli da ar qonda Tboizolacia. erTmagi Seminvis mqone xisgan damzadebul fanjris CarCoebs SeuZliaT SenobaSi uzrunvelyon metnaklebad komfortuli siTbo mxolod uwyveti gaTbobis pirobebSi. igive SeiZleba iTqvas Senobis karebebze da gadaxurvazec romelic Tavis mxriv 44 sxvadasxva tipis metalisganaa naSenebi, ar gaaCnia Tboizolacia da maRali TbodanakargebiT xasiaTdeba. qvemoT, ixileT kvlevis Sedegebi Tu rogor nawildeba energo danaxarjebi tipiuri saojaxo meurneobisaTvis: saSualod erTi ojaxi moixmars: ~1,513 kvt/sT eleqtro energias wlis ganmavlobaSi; ~888 kvt/sT Txevad gazs (LPG) an 3,551 kvt/sT bunebriv gazs (im teritoriebisaTvis sadac bunebrivi gzis centralizebuli miwodebaa) wlis ganmavlobaSi. ~17,444 kvtsT SeSas wlis ganmavlobaSi. amrigad, jamSi wlis ganmavlobaSi erTi ojaxi, im SemTxvevaSi, Tuki mas ar miewodeba bunebrivi gazi, daaxloebiT 19,845 kvt/sT energias moixmars, xolo bunebrivi gazis moxmarebis SemTxvevaSi misi energomoxmareba Seadgens 22, 297 kvt/sT. es monacemebi Semdegi gaTvlebiT miiReba (da msgavsia mdinare zedawelis wyalSemkrebi auzis sakvlevi teritoriis monacemebisa): rionis eleqtro energia – izomeba kvt/sT-Si; mricxvelis monacemebidan aRebuli; LPG – gaTxevadebuli gazis 1 kg 12.87 kvt/sT-s Seadgens; 1m3=2kg32 1m3 bunebrivi gazi – saSualod 9.35 kvt/sT SeSis kaloriulobis koeficienti gamoTvlil iqna wifelisaTvis; aRniSnuli saxeoba raWaSi farTodaa gavrcelebuli. tenianobis maCveneblis mixedviT, is meryeobs 1,672 dan 1,888 kvt/sT mde, rac saSualod 1,780 kvt/sT-s Seadgens. 33 vinaidan, haerze gamomSrali wifelis morebis tenianobis maCvenebelis dadgena ver moxerxda, gamoTvlebisaTvis gamoviyeneT aRniSnuli saSualo koeficienti. cxrili 4.1. ojaxis saSualo wliuri energodanaxarjebi energiis tipi Eleqtroenergia mricxvelidan aRebuli bunebrivi airis monacemebi wlis ganmavlobaSi moxmarebuli kvt/sT-s odenoba 1 kvtsT-is Rirebuleba (mocemulia aSS dolarSi) jamuri danaxarjebi (mocemulia aSS dolarSi) 1,513 3,511 0.09834 0.033 142 116 32 http://www.volker-quaschning.de/datserv/faktoren/index_e.php http://nuke.biomasstradecentres.eu/Portals/0/D2.1.1%20-%20WOOD%20FUELS%20HANDBOOK_BTC_EN.pdf 34 saSualo fasi 33 45 LPG SeSa – bazarze nayidi yvela tipis energia ojaxebi, romlebic maragdebian bunebrivi gaziT ojaxebi, romlebic gamoiyeneben Txevad airs (LPG) 888 17,444 0.17 0.021 151 366 22,297 - 618 19,845 - 659 mniSvnelovani bunebriv-geografiuli Taviseburebebis gansxvavebis miuxedavad, mdinareebis alazanisa da rionis zedawelis sakvlevi teritoriebi energo moxmarebis TvalsazrisiT msgavsia. sakvlev teritoriaze, saojaxo meurneobebis energo moxmarebis mniSvnelovani wili kvlav SeSaze modis. raWis sakvlevi teritoriisagan gansxvavebiT, mdinare alazanis zedawelis wyalSemkrebi auzis teritoriaze arsebuli saojaxo meurneobebis wili romelsac bunebrivi gazi miewodeba mniSvnelovnad maRalia (gamokiTxuli ojaxebis 1/3 Seadgens). mosaxleoba saTbob resursad SeSas iyenebs imisda miuxedavad, rom araefeqturi Rumelebis da dabali Tboizolaciis pirobebSi Senobis Tbodanakargebi maRalia. tipiuri saojaxo meurneobis energomoxmarebis 78% SeSaze midis im SemTxvevaSi, Tuki mas miewodeba bunebrivi gazi. saojaxo meurneobebi, romlebic gaTxevadebul airs (LPG) iyeneben, energomoxmarebis 88%s SeSaze xarjaven. ojaxebi, romelTac bunebrivi airis momarageba aqvT, daaxloebiT 4-jer met energias xarjaven, vidre ojaxebi, romlebic gaTxevadebul airs (LPG) iyeneben. bunebrivi airisa da gaTxevadebul airis (LPG) fasi mniSvnelovnad gansxvavdeba. Sedegad, is ojaxebi, romlebic meti raodenobis bunebriv gazs moixmaren, mniSvnelovnad nakleb Tanxas ixdian, vidre ojaxebi, romlebic naklebi odenobis gaTxevadebul airis (LPG) moixmaren. cxrili 4.2: wliuri energodanaxarjebis Sedareba sakvlevi wyalSemkrebi auzis teritoriisaTvis energiis tipi mdinare rionis wedawelis mdinare alazanis wyalSemkrebi auzis wedawelis wyalSemkrebi teritoria auzis teritoria wlis jamuri wlis jamuri ganmavlobaSi danaxarjebi ganmavlobaSi danaxarjebi moxmarebuli (mocemulia moxmarebuli (mocemulia kvtsT-s aSS kvtsT-s aSS odenoba dolarSi) odenoba dolarSi) eleqtroenergia 1,344 108 1,513 142 LPG 352 53 888 151 SeSa – bazarze 19,358 581 17,444 366 nayidi yvela tipis energia 21,054 742 19,845 659 46 suraTi 4.4: saojaxo meurneobebSi energo moxmarebis danaxarjebis ganawileba (bunebrivi airiT uzrunvelyofili ojaxebi) jamuri danaxarjebi aSS dolarSi 23% Electricity 59% Natural Gas - metered 18% Firewood - purchased on market 0% suraTi 4.5: saojaxo meurneobebSi energo moxmarebis ganawileba (bunebrivi airiT uzrunvelyofili ojaxebi) wlis ganmavlobaSi moxmarebuli kvt/sT 7% 15% 0% Electricity Natural Gas - metered 78% Firewood - purchased on market suraTi 4.6: saojaxo meurneobebSi energo moxmarebis danaxarjebis ganawileba (ojaxebi, romlebic gaTxevadebul airs (LPG) iyeneben) 47 jamuri danaxarjebi aSS dolarSi 22% 55% 23% Electricity LPG Firewood - purchased on market suraTi 4.7: saojaxo meurneobebSi energo moxmarebis ganawileba (ojaxebi, romlebic gaTxevadebul airs (LPG) iyeneben) wlis ganmavlobaSi moxmarebuli kvt/sT 8% 4% 88% Electricity LPG Firewood - purchased on market 48 suraTi 4.7: saojaxo meurneobebSi energo moxmarebis danaxarjebis ganawileba; mdinare alazanisa da rionis zedawelis wyalSemkrebi auzebis Sedareba (ojaxebi, romlebic gaTxevadebul airs (LPG) iyeneben) jamuri danaxarjebi aSS dolarSi (mdinare rionis zedaweli) jamuri danaxarjebi aSS dolarSi (mdinare alazanis zedaweli) 0% 15% 22% 7% 55% 23% 78% Electricity LPG Firewood – purchased on market Electricity LPG Firewood – purchased on market suraTi 4.8: saojaxo meurneobebSi energo moxmarebis ganawileba; mdinare alazanisa da rionis zedawelis wyalSemkrebi auzebis Sedareba (ojaxebi, romlebic gaTxevadebul airs (LPG) iyeneben) wlis ganmavlobaSi moxmarebuli kvt/sT (mdinare rionis zedaweli ) wlis ganmavlobaSi moxmarebuli kvt/sT (mdinare alazanis zedaweli) 2% 6% 8% 92% 4% 88% 49 Electricity LPG Firewood – purchased on market Electricity LPG Firewood – purchased on market 5.adgilobrivi mTavroba da energo seqtori saqarTveloSi ar arsebobsMmkafio sakanonmdeblo sistema, romelic aregulirebs adgilobrivi mmarTvelobebisa da energetikuli seqtors Soris urTierTobas.Asavele kvlevebis dros Catarebuli gamokiTxvebisas, axmetisa da Telavis municipalitetebis warmomadgenlebma ver SeZles amgvari kavSirebis identificireba 35 . saqarTvelos kanonis TviTmmarTvelobebis Sesaxeb (2304-rs2005-12-16) Tanaxmad, TviTmmarTveli erTeulebis biujetis Semosulobebi Sedgeba adgilobrivi kerZo biznesebidan (maT Soris energobiznes seqtoridan) adgilobrivi gadasaxadebis da mosakreblebis saxiT Sesuli gadasaxadebisagan. mdinare alazanis zedawelis wyalSemkrebi auzis SemTxvevaSi kerZo energo biznes seqtoridan miRebuli gadasaxadebis raodenobis dadgena ver moxerxda. erTis mxriv, municipalitetisaTvis energo seqtoris saqmianoba oficialuri ganxilvis sagans ar warmoadgenda. meores mxriv, 2010 wlis dekembris savele kvlevebis procesSi jgufma daafiqsira kaxeTis energodistribuciis menejersa da regionalur administraciasTan arsebuli kargi samuSao urTierToba. rogorc Cans, TiToeul municipalitets energo kompaniebTan urTierTobis misTvis misaRebi formati aqvs SemuSavebuli. municipalitetebsa da energo kompaniebs Soris arsebuli TanamSromloba ukavSirdeba energiis (ZiriTadad eleqtroenergiis) miwodebis sakiTxebs. magaliTad, yovelTviurad, eleqtro distribuciis kompania waradgens energo danaxarjebis Sesaxeb angariSs, romlis gadamowmeba da dadastureba/verifikacia xdeba municipalitetebis mier rac warmoadgens eleqtroenergiis moxmarebis da danaxarjebis registraciisa da satarifo gadasaxadis dadgenis safuZvels. soflis/Temis doneze, energo kompaniis warmomadgeneli da rwmunebuli erTad amowmeben eleqtroenergiis mricxvelze daricxul maCvenebels. Gproblemis arsebobis SemTxvevaSi (rac sakmaod xSiria im teritoriisaTvis, romelsac kaxeTis energo distribucia emsaxureba), soflis mosaxle daxmarebisaTvis municipalitets mimarTavs. municipaliteti Tavis mxriv adgilobriv mosaxleobasa da energo kompanias Soris Suamavlis rols asrulebs. msgavsi urTierTobis forma rTulia karg TanamSromlobad Sefasdes, miTumetes rom energodistribuciis kompania valdebulia qondes abonentTa momsaxurebis cxeli xazi. aRsaniSnavia, rom sakvlevi wyalSemkrebi auzebis teritoriebidan, msgavsi problema (cxeli xazis ararseboba) mxolod kaxeTSi fiqsirdeba. municipaliteti da kaxeTis energo distribuciis kompaniis erToblivi TanamSromlobis magaliTad SesaZloa ganvixiloT eleqtroenergiis vauCeris mosaxleobisaTvis darigebis procesi, rogorc finansuri 35 savele kvlevebis dros, SDAP jgufis wevrebi Sexvdnen Telavis gamgeblis moadgiles, finansuri departamentis ufross da sazogadoebasTan urTierTobis samsaxuris pasuxismgebel pirs. axmetaSi kimunicipalitetis administraciis ufross da sazogadoebaTan urTierTobis samsaxuris ufrosTan. 50 daxmarebis tipi. Amunicipaliteti saojaxo meurneobebis energo moxmarebis Sesaxeb informacias (maT Soris, informacias abonentTa saxelebis, misamarTebisa da/an gamorCenili abonentebis Sesaxeb) iRebs sakuTari monacemTa bazidan da ar iyenebs energokompaniis mier miwodebul informacias. eleqtroenergiis vauCerebi rigdeba 36 municipalitetebis TanamSromlebis mier . kaxeTis municipalitetis administracia aseve Suamdgomlobs mosaxleobasa da bunebrivi airis sadistribucio kompanias Soris warmoqmnili gaugebrobis SemTxvevaSi. Tumca Telavis municipalitetis SemTxvevaSi, mdgomareoba sxvagvaria: Sps sokar jorjia - gazis sadistribucio kompania saqarTvelos mTavrobasTan dadebuli xelSekrulebis mixedviT, valdebulia sakuTari saxsrebiT aaSenos an ganaaxlos bunebrivi airis milsadenebi, raTa axmetis mimdebare soflebi uzrunvelyofili iyos bunebrivi airis miwodebiT. amavdroulad, msgavsi tipis valdebuleba visolis gazis sadistribucio kompanias saqarTvelos mTavrobasTan ar gaaCnia, miuxedavad amisa, calkeul SemTxvevebSi kompania finansur monawileobas iRebs sxvadasxva organizaciebis mier inicirebul proeqtebSi. magaliTad, saqarTvelos mTavrobis mier ganxorcielebuli soflis daxmarebis saxelmwifo programis farglebSi soflebs garkveuli raodenobis Tanxa gamoeyoT biujetSi. programaSi monawile TiToeuli sofeli Tavad gadawyvets raSi gamoiyenos aRniSnuli Tanxa. im SemTxvevaSi, Tu gadawyda, rom es Tanxa moxmardes bunebrivi airis infrastruqturas, maSin municipaliteti mimarTavs Sesabamis uwyebas (saxelmwifo mflobelobaSi arsebul Telavis raionis Sps saproeqto saxarjTaRricxvo biuros) proeqtis detalur saproeqto saxarjTaRricxvo samuSaoebis Sesasruleblad. aRniSnuli biuro SeimuSavebs detalur teqnikur proeqts Sesabamisi biujetiT, da amgvari momsaxurebisaTvis saproeqto Rirebulebis 1-2%s iRebs. aRniSnuli programis farglebSi satendero procedurebi gaTvaliswinebuli araa; samSeneblo samuSaoebs awarmoebs visol gaz distribuciis kompania. Tu kompania CaTvlis, rom calkeuli proeqti finansurad momgebiania, man SesaZloa sakuTari biujetidan daafinansos proeqtis masStabis gazrda (am SemTxvevaSi gaafarTovos gaz-distribuciis qseli). yvela msgavsi tipis proeqtis zedamxedvelobasa da monitorings uzrunvelyofs municipalitetis zedamxedvelobis samsaxuri, romlis dadebiTi Sefasebis safuZvelze gaicema Sesabamisi anazRaureba da xdeba Catarebuli samuSaos Cabareba. 2012 wels soflis daxmarebis programaSi monawile 24 soflidan 8 sofelma prioritetul proeqtad bunebrivi airis sadistribucio qselis ganviTareba daasaxela, maTgan 4 proeqtis Tanadafinanseba visol gazdistribuciam uzrunvelyo. sofel kondolSi visolma damatebiT proeqtis Rirebulebis 70% gamoyo (soflis daxmarebis programiT gamoyofili biujeti 45,236 lars Seadgenda); sofel gulgulaSi ki damatebiT proeqtis Rirebulebis 100% gamoyo (gamoyofili saxelmwifo biujeti – 27,782 lari), sofel vardisubanSi damatebiT proeqtis Rirebulebis 50% gamoyo (saxelmwifo biujeti – 49,134 lari) da sofel 36 Saintereso iqneba myunicipalitetebis mflobelobaSi arsebuli momxmarebelTa sia Sedardes kaxeTis energodistribuciis kompaniis msgavsi tipis siasTan. 51 iyalToSi ki damatebiT proeqtis Rirebulebis 60% gamoyo (saxelmwifo biujeti 48, 503 lari).37 Sesabamisi sakanonmdeblo regulaciis ararsebobis pirobebSi adgilobriv mTavrobebsa da energo kompaniebs Soris urTierTobebis efeqturoba mniSvnelovanwiladaa damokidebuli erTis mxriv adgilobrivi mTavrobis warmomadgenlebis unarze lobireba gauwios rig sakiTxebs da meores mxriv, energo kompaniis keTil nebaze dadebiTad upasuxos amgvar moTxovnebs. zogierT SemTxvevaSi soflis administracias unari Seswevs daicvas sakuTari mosaxleobis interesi, sxva SemTxvevebSi soflis administracias Sesabamisi survili an unarebi ar gaaCnia. winamdebare kvlevaSi Cven SevecadeT Segveswavla energo moxmarebis tipebi municipalur SenobebSi. A2011 wlisTvis axmetis municipalitetis balansze 19 Senoba fiqsirdeboda (maT Soris: municipalitetis da sasoflo Temebis administraciuli Senobebi, wylis saqaCi sadgurebi da sxva Senoba-nagebobebi). yvela Senobas qonda eleqtroenergiis momarageba. maTgan mxolod municipalitetis administraciul Senobas miewodeboda bunebrivi airi. savaraudod, bunebriv airs mxolod gaTbobisTvis gamoiyenebdnen, vinaidan ivnisi-noembris Tveebis periodSi mricxvelze daricxuli Cveneba ar fiqsirdeboda. Municipaluri Senobebs Soris,Mmunicipalitetis administraciis Senoba yvelaze didi energo momxmarebeli iyo (moxmarebuli eleqtroenergiis 40-75%mde am Senobaze modioda). soflis administraciuli Senoba TveSi 20 kvt/sT-ze nakleb eleqtroenergias moixmarda. axmetis municipalitetSi 36 sabavSvo baRis Senobaa, 12 maTgans ar qonda individualuri eleqtroenergiis mricxveli. 38 darCenili 25 baRidan mxolod ramdenimemoixmarda 100 kvt/sT ze met eleqtroenergias. ToTxmeti baRis Senoba moixmarda 500 kvt/sTze nakleb eleqtroenergias. yvela baRis Senoba merqnul SeSas gamoiyenebda zamTris periodSi gaTbobisaTvis. umravlesoba (20 sabavSvo baRis Senoba) wlis 3 ganmavlobaSi 10 m SeSas moixmarda. SeSis fasi municipaluri SenobebisaTvis (daaxloebiT 35 aSS dolari) TiTqmis utoldeboda saojaxo meurneoebis mier Sesyidul SeSis fass (37 aSS doalri). axmetis municipalitetis balanszea aseve 4 musikaluri skolis Senoba (arc erT maTgans ar aqvs individualuri eleqtro mricxveli), kulturuli centri, sportuli skola da janmrTelobis centri. yvela es Senoba gaTbobisaTvis iyenebs daaxloebiT 5-7 m3 moculobis SeSas. mxolod sportskola moixmarda 22 m3 SeSas, Tumca Tu Senobis farTs gaviTvaliswinebT, SegviZlia davaskvnaT rom Senobis gaTbobisaTvis es raodenoba sakmarisi araa. sportskolam 2011 wels eleqtroenergiis moxmarebam 391 kvt/sT Seadgina. am cifrebiT Tu vimsjelebT, cxadia rom verc erTi municipaluri Senoba (gamonaklisia municipalitetis administraciuli Senoba) ver axerxebs 37 SDAP jgufma ver moipova informacia visolis mier am ptroeqtebis SerCevis kriteriumebis Sesaxeb. sabavSvo baRebi municipalitetebis balanszea, magram maTi marTva damoukidebeli iuridiuli erTeulis mier xdeba. 38 52 komfortuli pirobebis vizitorTaTvis. uzrunvelyofas misi TanamSromlebisa Tu qalaq Telavi regionaluri administraciis centria, amavdroulad municipalitetSi udidesi dasaxlebuli punqti. amitom, quCis ganaTeba municipalitetis energo moxmarebis erT-erT ZiriTad nawils Seadgens (daaxloebiT 70% ia moxmarebuli energiis). Aadministraciuli Senobebi eleqtroenergiis mcire momxmareblebi arian. miuxedavad imisa, rom Senobebs bunebrivi airiT uzrunvelyofilebi arian, Senobebis didi nawili gaTbobisaTvis kvlav moixmaren SeSas. Telavis municipalitetSi 20 sabavSvo baRia, 2011 wlisTvis 7 maTgans eleqtroenergiis individualuri mricxveli qonda. 3 baRis Senoba uzrunvelyofili iyo centraluri gazmomaragebiT, danarCeni sakvebis mosamzadeblad gaTxevadebul airs moixmarda. Uklebliv yvela sabavSvo baRis Senoba gasaTbobad gamoiyenebda SeSas. noember-dekembris periodSi SeZenili SeSis raodenoba 8 sabavSvo baRisaTvis 4m 3-s Seadgenda, 6 sabavSvo baRisaTvis – 8m3 iyo, 4 SenobisTvis – 12 m3, 16 SenobisTvis – 20 m3. Telavis municipalitetSi situacia SeSis moxmarebis mxriv situacia ukeTesia vidre axmetis municipalitetSi, Tumca unda aRiniSnos is faqti rom sabavSvo baRebis mier gamoyenebuli SeSis Rumelebi araenergoefeqturia, Sesabamisad ver uzrunvelyofs saWiro komfortis raodenobas da amavdroulad misi gamoyeneba xifaTis Semcvelia. 6. daskvnebi da rekomendaciebi angariSis momzadebisas miRebuli praqtika cxadyofs, rom saqarTveloSi adgilobriv da centralur doneebze ar arsebobs erTian bazaSi Tavmoyrili informacia energetikuli monacemebis Sesaxeb. arsebuli monacemebi gabneulia sxvadasxva saxelmwifo da kerZo uwyebebSi da maTi mopoveba SesaZlebelia mxolod oficialuri mimarTvis safuZvelze (kerZo dawesebulebebidan informaciis mopoveba ki maT keTil nebazea damokidebuli). saboloo jamSi SDAP-is mier sruli informacia mopovebuli iqna energetikisa da bunebrivi resursebis saministros daxmarebiT. monacemebis xelmisawvdomobis problema sxvadasxva seqtorSic fiqsirdeba da SesaZloa ganixilul iqnas mimdinare reformebis ganxorcielebis erT-erTi xelSemSleli faqtori. aRniSnuli sakiTxi amyarebs energetikulma pasportis Seqmnis aucileblobas, romelic Tavis mxriv SesaZloa gamoyenebul iqnas rogorc energetikuli monacemebis Segrovebisa da damuSavebis instrumenti. rigi warmatebulad ganxorcielebuli reformebis miuxedavad, saqarTvelo kvlav rCeba mcired-ganviTarebadi ekonomikis mqone Rarib qveynad. Aam mizeziT aixsneba is faqti, rom mdinare alazanisa da rionis zedawelis wyalSemkrebi teritoriisaTvis saojaxo energo moxmarebas qveynis saerTo energo moxmarebis didi wili uWiravs. imis gaTvaliswinebiT, rom sasoflo mosaxleobis didi nawili Raribia, saojaxo meurneobebis energomoxmarebis tipsa da struqturas 53 gansazRvravs moxmarebuli energiis is minimaluri odenoba, romelic saWiroa zamTris sezonze gaTbobis uzrunvelsayofad. yvela sxva tipis energo moxmareba meoradia. miuxedavad mdinare alazanisa da rionis zedawelis wyalSemkrebi sakvlevi teritoriebis gansxvavebuli georgafiuli pirobebisa Tu socio-ekonomikuri maCveneblebisa, saojaxo meurneobebis struqtura da tipi, aseve mosaxleobis Cvevebi da preferenciebi msgavsia. orive SemTxvevaSi energo moxmarebis fonuri maCvenebeli ganisazRvreba klimaturi faqtorebiT, romelic Tavis mxriv ganapirobebs gaTbobis periodis xangrZlivobas, aseve gaTbobisaTvis saWiro energiis raodenobas. orive sakvlevi teritoriisaTvis msgavsi Taviseburebaa gaTbobaze maRali danaxarjebi, romelic Tavis mxriv ganpirobebulia araefeqturi gaTbobis sistemebiTa da sacxovrebeli Senobis dabali TboizolaciiT. gaTbobis maRali xarjebis kompensirebisaTvis mosaxleoba zRudavs sxva tipis energo moxmarebas (magaliTad, ar xmarobs ganaTebas yvela oTaxSi); aseve xarjebis dabalansebas cdilobs sxva saWiro produqciis yidvisgan Tavis aridebiT (amgvari produqtebis yidvas mosaxleoba maRali energo danaxarjebis gamo ver axerxebs). rogorc avRniSneT, gaTbobaze maRali danaxarjebi ganpirobebulia araefeqturi gaTbobis sistemebiT, Senobebis dabali TboizolaciiT da saTbobi SeSis maRali fasiT. amavdroulad, aRniSvnas saWiroebs is faqti, rom mosaxleoba informirebuli araa energodazogvisa da energoefeqturi martivi tipis RonisZiebebis Sesaxeb39. qvemoT mocemulia aRniSnuli kvlevis Sedegebi da SemoTavazebulia rekomendaciebi sxvadasxva dainteresebuli mxarisaTvis, romelTa ganxorcielebis SemTxvevaSi mniSvnelovnad gaumjobesdeba adgilobrivi mosaxleobis energomoxmareba, amavdroulad daizogeba tyis resursebi: pirveli: moewyos energo efeqturobisa da energo dazogvis Sesaxeb sazogadoebis cnobierebis amaRlebis RonisZiebebi adgilobrivi mosaxleobisaTvis. amgvari RonisZiebebis ganxorcieleba SesaZleblobas miscems adgilobriv mosaxleobas, sakuTari ZalebiT ganaxorcielon martivi tipis energo damzogavi RonisZiebebi; meore: SemuSavebul iqnas martivi, mcirebiujetiani energo efeqturi daTbunebis RonisZiebebi dabali Semosavlis mqone mosaxleobisaTvis; mesame: municipalitetebSi Seiqmnas daTbunebis servis centri, romelic daexmareba mosaxleobas amgvari RonisZiebebis ganxorcielebaSi; meoTxe: regionis mosaxleobisaTvis moewyos energoefeqturi Rumelis damzadebis saswavlo kursebi. amgvari aqtivoba uzrunvelyofs damatebiTi samuSao adgilebis Seqmnas. aRsaniSnavia, rom energoefeqturi Rumelebi SeSis moxmarebas 1.5-2 jer amcirebs. aRsaniSnavia, rom misi gamoyenebisas erTis mxriv Senobis haeris xarisxi 39 mosaxleobis mier Senobis erTi oTaxis gaTboba ufro iZulebiTi RonisZiebaa, vidre gonivrulad gaazrebuli energo dazogva 54 umjobesdeba, meores mxriv, energoefeqturi Rumelebis danergvisa da farTod gamoyenebis SemTxvevaSi tyis resursebze zewola mniSvnelovnad Semcirdeba. mexuTe: Catardes energo efeqturi Rumelebis testireba; grZelvadian perspeqtivaSi ki moxdes SeSis Rumelebis serTificireba. aRsaniSnavia, rom mdinareebis alazanisa da rionis zedawelis saproeqto teritoriebis energomoxmarebis parametrebi metnaklebad msgavsia, Sedegad, zemoTCamoTvlili rekomendaciebi identuria mdinare rionis zedawelis wyalSemkrebi auzis energoanalizSi mocemuli rekomendaciebisa. damatebiT, SDAP centri Tvlis, rom saWiroa moxdes sakvlevi teritoriis sajaro Senobebis inventarizacia da SerCeuli Senobebis energo auditi. Pparalelurad, moewyos energo auditis Sedegebis demonstrireba Tanmxlebi treiningiT energo efeqturobisa da energo dazogvis Sesaxeb adgilobrivi mTavrobisaTvis, rac uzrunvelyofs adgilobrivi mTavrobebis swori gadawyvetilebebis miRebis process. rogorc zemoT avRniSneT, adgilobrivi mosaxleoba prioritets aniWebs imgvar energo mowyobilobebs/danadgarebs, romlebic instalaciis Semdeg operirebisaTvis minimalur finansur danaxarjebs saWiroeben (an saerTod ar saWiroeben); aseTi mowyobilobebia: mzis panelebi, biogazis danadgarebi, mikro an piko hidrosadgurebi, romlebic eleqtroenergias adgilobriv mosaxleobas miawvdian (qselSi CarTuli araa) da a.S. Tu mosaxleobis amgvar preferenciebs gaviTvaliswinebT, aseve mxedvelobaSi miviRebT im faqts, rom saqarTvelos mTavrobas dagegmili aqvs arsebuli hidroenergoresursebis potencialis maqsimaluri gamoyeneba (mdinare rionis auzSi identificirebulia mdinaris is monakveTebi, sadac SesaZlebelia potenciuri hesebis ganTavseba), mcire hidroeleqtrosadguris mSeneblobis rekomendaciis marTebulobas eWvqveS vayenebT. Aaseve, gvsurs SevniSnoT, rom miuxedavad imisa, rom gavrcelebuli mosazrebis mixedviT, mcire garemoze hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba mcirea, ganTavsebis adgilis mixedviT, mcire hesis mSeneblobisa da operirebiT gamowveuli garkveuli zemoqmedeba SesaZloa mniSvnelovani iyos. hidroeleqtrosadgurebis arasworma dagegmam SesaZloa rigi mniSvnelovani problemebi gamoiwvios, rogorebicaa, mdinareSi hidrologiuri reJimis cvlileba, zewola qveda biefSi mcxovrebi mosaxleobaze, ekosistemebsa da biomravalferovnebaze negatiuri zemoqmedeba. Hhidroeleqtrosadguris (maT Soris mciremasStabianma) kaskadebma SesaZloa did hesze aranaklebi mniSvnelobis zemoqmedeba gamoiwvios. Sesabamisad, am faqtorebis gaTvaliswinebiT, mSeneblobis dawyebamde saWiroa saTanado detaluri kvlevebis Caatareba. am faqtorebis gaTvaliswinebiT, winamdebare angariSi fokusirebas axdens ganaxlebadi energiis sxva wyaroebze, da gTavazobT mzis energiis potencialis, biogazis danadgarebisa da SeSis peletebis gamoyenebis SesaZleblobis Sefasebas. SeSis peletebi. sawvavad amgvari peletebis gamoyeneba ufro efeqturia, vidre merqnuli SeSis, romelic Tavis mxriv saqarTvelos yvela regionSi farTod gamoiyeneba. 1m3 amgvari peletisa Seicavs 3,100 kvtsT energiis 55 wyaros 40 , Tu gaviTvaliswinebT, rom sakvlevi teritoriisaTvis SeSis energo koeficientad miRebulia 1,780 kvtsT, Sesabamisad, SeSis peletebi 1.74 jer metad efeqturia, vidre merqnuli SeSa. aRsaniSnavia, rom peletebi merqnuli industriis Tanaproduqts warmoadgens. peletebis warmoeba tradiciul merqnul SeSasTan SedarebiT konkurentunariani mxolod msxvili warmoebis arsebobis SemTxvevaSia. saqarTveloSi ar arsebobs kargad ganviTarebuli merqnuli industria, Sesabamisad, ar aris ekonomikurad momgebiani peletebis warmoebac. peletebis 3 mciremasStabiani warmoeba aramomgebiani biznesia, 1m peletis warmoeba daaxloebiT 120 aSS dolari jdeba. es daaxloebiT 0.039 aSS dolaria warmoebul erT kvtsT-ze, maSin roca sakvlevi teritoriisaTvis 1kvt/sT SeSa daaxloebiT 0.016 aSS dolari jdeba (daaxloebiT 2.4 jer naklebi). Sesabamisad, saqarTvelos arsebuli realobis da elementaruli teqnikur-ekonomikuri dasabuTebis gaTvaliswinebiT, Cven ar vuwevT rekomendacias merqnuli SeSis peletebiT Canacvlebas. garda amisa, peletebis gamoyeneba saWiroebs Sesabamis Rumels, romelic sakmaod Zviria da saqarTveloSi misi importi ar xdeba. magaliTad, aSS-s bazarze amgvari Rumelebis fasi saSualod 1400dan 3000 aSS dolaramde meryeobs 41. Tumca, unda aRiniSnos, rom dasavleT saqarTvelos im regionebSi, sadac Txilis plantaciebia gaSenebuli, Txilis naWuWisgan briketebis damzadeba SesaZloa momgebian saqmianobad CaiTvalos. mzis energia. standartuli (2m2) mzis paneli saqarTvelos bazarze mwarmoebelisa da modelis mixedviT, daaxloebiT 1000-1400 aSS dolari jdeba (TanxaSi Sedis instalaciis Tanxac). amgvari mzis wylis vakuum gamacxelebeli saSualo klimaturi pirobebis SemTxvevaSi, daaxloebiT weliwadSi 2000 kvtsT energias gamoimuSavebs. es raodenoba sakmarisze metic kia sakvlevi teritoriis saojaxo meurneobebis cxeli wylis momaragebisaTvis; gareda amisa, yoveli kerZo SemTxvevisaTvis panelis Rirebulebis daangariSeba xdeba SekveTis tipis mixedviT. miuxedavad amisa, amgvari Tanxis gadaxda soflis mosaxleobisaTvis advili amocana araa da xSir SemTxevaSi SeuZlebelia donoruli daxmarebis gareSe. amitom, rekomendirebulia amgvari daxmareba (mzis panelebis instalireba) mTavrobisa da donori organizaciebis xelSewyobiT sabavSvo baRebsa da skolebma miiRon (imis gaTvaliswinebiT, rom am uwyebebs uWirT yvelaze elementaruli energo servisiT moswavleebis uzrunvelyofa). biogazi. standartuli biodanadgari (BGD-6 markis) saqarTvelos bazarze daaxloebiT 2,230 aSS dolari jdeba. saqarTvelos im regionebSi, sadac mkacri zamTari icis, misi Rirebuleba kidev ufro maRalia, radgan am SemTxvevaSi saWiroa damatebiTi Tboizolacia biodanadgaris srulyofili muSaobisaTvis. amgvari danadgari, sakvlevi teritoriis mosaxleobisaTvis sakmaod Zviria (maTTvis SedarebiT naklebad ZviradRirebuli energoefeqturi Rumlis SeZenac ki sirTules warmoadgens). aseve, msgavsi biodanadgaris operirebisaTvis sul cota 4 msxvilfexa pirutyvis yolaa saWiro (mosaxleobis umetesi nawilisTvis es miRebuli praqtika araa). biodanadgaridan miRebuli gazis gamoyeneba mxolod sakvebis momzadebisTvisaa (da ara gaTbobisaTvis) SesaZlebeli. 40 http://www.biomassenergycentre.org.uk/portal/page?_pageid=75,20041&_dad=portal&_schema=PORTAL 41 ixileT wyaro http://www.woodpelletstoves.net/buying.html, http://www.homedepot.com/webapp/catalog/servlet/ContentView?pn=KH_BG_HF_Wood_Pellet_Stoves, see chapter 4 of this report 56 amgvarad, msgavsi tipis mowyobilobebis/biodanadgaris instalacia SesaZlebelia Sesaferisi pirobebis dakmayofilebis SemTxvevaSi (mosaxles 4ze meti msxvilfexa pirutyvi yavs). amasTan, biodanadgaris instalacia sawyis investicias moiTxovs, rac rogorc avRniSneT adgilobrivi mosaxleobisaTvis sirTules warmoadgens da dafinansebis alternatiul sqemas saWiroebs. 57 danarTi 1: saojaxo energo moxmarebis kiTxvari 1. ZiriTadi informacia saojaxo meurneobebis Sesaxeb dasaxleba -------------------------------------------------------------ojaxis wevrTa raodenoba (permanentulad mcxovrebi) ----------------------------ojaxis wevrTa asaki (0-15, 16-64 an meti; sqesi) ------------------------------------------------- maT Soris dasaqmebulTa raodenoba ------------------------------------------------------------------saqmianobis sfero --------------------------------------------------------------------------------------Semosavlis tipi/kategoria (Raribi, sasualo Semosavali, maRali Semosavali, pasuxi ar maqvs) gyavT Tu ara avtomanqana? ki/ara dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi, gTxovT gvipasuxoT ra tipis da raodenobis sawvavs xmarobT Tvis ganmavlobaSi---------------------------------------------------------- 2. ZiriTadi informacia energiis wyaroebis Sesaxeb Eeleqtroenergia, ki/ara dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi, aris Tu ara eleqtroenergiis miwodebis problema? ki/ara dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi, ra tipis mricvelia? individualuri/saerTo ra raodenobiseleqtroenergias iyeneben Tvis ganmavlobaSi? (kvtsT)-------------------------------------------------------- kmayofili xarT Tu ara energo kompaniis servisiT? – kmayofili var, nawilobriv kmayofili, ar var kmayofili ukmayofilebis mizezi – elmiwodebis SezRudva, xarisxi, servis kompaniis personali, sxva mizezebi----------------------------------------------------------bunebrivi gazi; ki/ara dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi, gaqvT Tu ara gazis mricxveli? ki/ara ra raodenobis bunebriv gazs moixmarT Tvis ganmavlobaSi?(kuburi metri) -------------------------------------------------kmayofili xarT Tu ara bunebrivi gazis momwodebeli kompaniiT? kmayofili var, nawilobriv kmayofili, ar var kmayofili ukmayofilebis mizezi – elmiwodebis SezRudva, xarisxi, servis kompaniis personali, sxva mizezebi----------------------------------------------------------SeSa; ki/ara 58 ra raodenobis SeSas moixmarT Tvis ganmavlobaSi?(kuburi metri) ------------------------------------------------- SeSis mopovebis ra wyaroebs mimarTavT? movipoveb tyekafidan, vyidulob bazarze, sxva (ganmarteT) advilad mosapovebelia Tu ara merqnuli SeSa? mopoveba advilia, rTulia, Zalian rTulia ----------------------------------------------------------ukmayofilebis mizezi ----------------------------------------------------------Txevadi gazi; ki/ara ra raodenobis Txevad gazs moixmarT Tvis ganmavlobaSi? (kuburi metri) -------------------------------------------------sxva saxis Txevadi gazi; ki/ara ukmayofilebis mizezi – elmiwodebis SezRudva, xarisxi, servis kompaniis personali, sxva mizezebi----------------------------------------------------------- 3. ZiriTadi informacia Senobis maxasiaTeblebis Sesaxeb aSenebis weli --------------------------------------------------------------------------------------------rekonstruqciis/ganaxlebis weli----------------------------------------------------------------------------------------------- Senobis ra naxazebia xelmisawvdomi (fasadis, sarTulebis, jvaredini seqciebis), miuTiTeT-----------------------------------------------romeli sistemebis naxazebia xelmisawvdomi (gaTbobis, ventilaciis, da a.S.), miuTiTeT -----------------------------------------------------------------------------------------------------------arsebobs Tu ara teqnikuri dokumentacia da aRweriloba?------------------------------- 4. monacemebi Senobis struqturis Sesaxeb iatakis raodenoba --------------------------------------------------------------------- iatakis simaRle (m) ----------------------------------------------------------------------- iatakis saerTo farTobi (m2) -------------------------------------------------------------- moculoba (m3) ------------------------------------------------------------------------ iatakis perimetri (m) --------------------------------------------------------------------------4.1. gare kedlebi 1. kedlebis zogadi daxasiaTeba – cudi, misaRebi, kargi 2. gare kedlebis saerTo farTobi (m2) ------------------------------------------3. kedlis mSeneblobis tipi – saZirkveli, naxevradsaZirkveli – aguris, cementis blokis, xis sxva -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4. kedlis mSenebloba – saZirkveli – aguris, cementis bloke, qva, xe, sxva --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5. kedlis mSenebloba – meore sarTuli - aguris, cementis bloke, qva, xe, sxva --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------59 6. fasadis orientacia – CrdiloeTi, Crdilo aRmosavleTi, aRmosavleTi, samxreT aRmosavleti, samxreTi, samxreT dasavleTi, dasavleti, Crdilo dasavleTi 4.2. fanjrebi 1. fanjrebis zogadi mdgomareoba – cudi, damakmayofilebeli, kargi 2. fanjrebis saerTo farTi (m2) ------------------------------------------3. fanjrebis masalebi – xe, alumini, metaloplastikati, sxva ------------------------------------- 4. fanjris CarCos tipi – erTmagi CarCo, ormagi CarCo, sxva---------------------------------- 5. Seminvis tipi – erTmagi, ormagi, sammagi 4.3. karebi 1. karebis zogadi mdgomareoba – cudi, damakmayofilebeli, kargi 2. karebis saerTo farTobi (m2) ------------------------------------------3. karebis masala – xe, alumini, metalo plastikati, sxva -------------------------------------------- 4. karebis CarCos tipi – erTmagi CarCo, ormagi CarCo, sxva ----------------------------- --------------- 5. Seminvis tipi – erTmagi, ormagi, sammagi 4.4. saxuravi saxuravis zogadi tipi – cudi, damakmayofilebeli, kargi saxuravis saerTo farTobi (m2) ------------------------------------------- saxuravis tipi RF1 saxuravi gaTbobis sivrcis zemoT mansarda, saxuravis tipi 2 RF2 mansarda, saxuravis tipi RF3 mansarda, saxuravis tipi RF4 H H2 H H1 mansardaSi saSualo temperatura (°C) mansardis simaRle m H1 H2 60 saxuravis masala ------------------------------------------------------------------------------------------ 4.5. iataki 1. iatakis arsebuli mdgomareobis ZiriTadi Sefaseba (cudi, damakmayofilebeli, kargi) 2. iatakis saerTo farTi (m2) ------------------------------------------iatakis tipi 1 fila miwaze iatakis tipi 2 sardafi, romelic ar Tbeba iatakis tipi 3 sardafi, romelic Tbeba 5. gaTbobis / kondicirebis sistemebi 5.1. centraluri gaTboba / individualuri gaTboba / qvesadguris/saqvabis mdgomareoba / mudmivi centraluri gaTboba / qvabi / Tburi tumbo / el. energiiT gaTboba da sxva --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5.2. energomatarebeli - gazi / el energia / biomasa /qvanaxSiri / mZime navTobi / dizeli / --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5.3. gamaTbobeli mowyobilobebi - radiatorebi (raodenoba) /SeSus Rumelebi (raodenoba) /gazis Rumelebi (raodenoba)/eleqtroradiatorebi/eleqtrokondicionerebi ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5.4. Senobis ra nawili Tbeba? oTaxebis raodenoba, farTobi (m 2), iataki, sxva ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 5.5. ra xangrZlivobiT xdeba Senobis gaTboba? (Tve, dRe) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5.6. ra sixSiriT xmaroben gaTbobas – yovel dRe, kviraSi ramdenime dRe, drodadro, sxva ------------------------------------------------------------------------------------------------------61 5.7. rogor xmaroben gaTbobas – yovel dRe, kviraSi ramdenime dRe, drodadro, sxva ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5.8. giqmniT Tu ara arsebuli gaTbobis sistemebi cxovrebisaTvis komfortul garemos? – ki, yovelTvis, drodadro, ara 5.9. uaryofiTi pasuxis SemTxvevaSi, daasaxeleT mizezi – araefeqturi gaTbobis sistemebi, Senobis cudi Tboizolacia, gaTbobis sistemebis maRali fasi, sawvavis rTulad xelmisawvdomoba, sxva ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5.10. gamarTlebulia Tu ara gaTbobis danaxarjebi saojaxo biujetidan gamomdinare? ki, nawilobriv, ara 5.11. uaryofiTi pasuxis SemTxvevaSi, daasaxeleT mizezi-------------------------------------------------- 5.12. ventilaciis sistemebi – ki/ara 5.13. dadebiTi pasuxis semTxvevaSi, gTxovT gvipasuxoT ra tipis haeris kondicioners gamoiyenebT? bunebrivi ventilacia/ meqanikuri ventilacia/ balansirebuli ventilacia/ haeris gamaTbobeli sistema/sxva --------------------------------------- 5.14. gaqvT Tu ara cxeli wylis gamatbobeli? ki/ara 5.15. dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi, gTxovT gvipasuxoT ra tipis gamaTbobels iyenebT? – centralur gaTbobis sistemaze dakavSirebuls, bunebrivi gazis boilers, eleqtroboilers, ‘atmoris’ tipis, Txevad gazze momuSave boilers, naxSirze an SeSaze momuSave boilers, mzis koleqtors, sxva ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5.16. ganaTebis sistemebi – naTurebis tipi (tradiciuli varvara naTurebi, energo efeqturi naTurebi) ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 5.17. Senobis ra nawili naTdeba? oTaxebis raodenoba, miuTiTeT ------------------------------- 5.18. eleqtroenergias Segnebulad zogavT? ki/ara 5.19. dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi, miuTiTeT dazogvis saqmianoba------------------------- 5.20. iciT Tu ara ras niSnavs termini ‘energo efeqturoba’? ki/ara 62 5.21. dadebiTi pasuxis semTxvevasi, gTxovT ganmarteT ------------------------------------------------------------ 6. energo danaxarjebi 1. ra raodenobis eleqtroenergias moixmarT (ra Tanxas xarjavT) wlis ganmavlobaSi? (mricxvelis arsebobis SemTxvevaSi, anaTvali mricxvelidan aiReT) -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2. ra raodenobis gazs moixmarT (ra Tanxas xarjavT) wlis ganmavlobaSi? (mricxvelis arsebobis SemTxvevaSi, anaTvali mricxvelidan aiReT) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3. 4. 5. 6. ra raodenobis Txevad gazs moixmarT (ra Tanxas xarjavT) wlis ganmavlobaSi? ------------------------------------------------------------------------------------------------ra raodenobis SeSas moixmarT (ra Tanxas xarjavT) wlis ganmavlobaSi? -------------------------------------------------------------------------------------------ra raodenobis sxva tipis sawvavs moixmarT (ra Tanxas xarjavT) wlis ganmavlobaSi? ------------------------------------------------------------------------------------------------------saojaxo biujetis ra nawils xarjavT energomoxmarebaze? ----------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------7. 8. 9. giqmniT Tu ara finansur problemebs amgvari danaxarjebi? Kki/ara dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi gTxovT ganmartoT es problema Semdegnairad: umniSvnelo, saSualo mniSvnelobis, Zalian rTuli, ukiduresad rTuli (gadauWreli) am problemis mizezi Tqveni azriT aris: Zviri energia, araefeqturi servisi, Tanxasa da serviss Soris Seusabamoba, dabali Semosavali, sxva ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 63 danarTi 2: gamartivebuli energo balansi qvemoT mocemulia gamartivebuli energo balansi, monacemebi damuSavda municipalitetis doneze. qvemoT mocemuli monacemebi samomavlod gamoiyeneba energo pasportis programis Sesaqmnelad, Tumca es informacia saboloo araa da programaze muSaobis procesSi SesaZloa Seicvalos (daematos, ganaxldes). monacemebi Sedgenilia axmetisa da Telavis municipelitetebis energo pasportisaTvis. energo resursebi: mineraluri sawvavi – ara hidro resursebi – 179mgvt dadgmuli simZlavre; 988 gvt/sT potenciuri wliuri energogeneracia qaris energia – ucnobia, monacemebi ar arsebobs mze – >100 milioni gvt/sT wliurad biogazi – monacemebi ar arsebobs sawvavi SeSa – monacemebi ar arsebobs energo miwodeba: adgilobrivi warmoeba: mineraluri sawvavi – ar arsebobs hidroresursebi – 36 gvt/sT qaris energia – ara mzis energia – ucnobia, monacemebi ar arsebobs biogazi – ucnobia, monacemebi ar arsebobs sawvavi SeSa – 43.2 gvt/sT importi: eleqtroenergia – monacemebi ar arsebobs bunebrivi gazi – 7839420 m3; 73. 377 m kvt/sT eqsporti – ara 64 saboloo momxmarebeli: sacxovrebeli Senobebi: eleqtroenergia 31.199 gvt/sT; bunebrivi airi/LPG – 73.377 gvt/sT ; sawvavi SeSa – 730 gvt/sT mrewveloba da komerciuli Senobebi – eleqtroenergia – 29.681 gvt/sT; bunebrivi airi/LPG – 29.360 gvt/sT ; sawvavi SeSa – ara, Txevadi sawvavi – ara 65
Documentos relacionados
(414) - 2010 w
rogorc `interpresniuss~ Sinagan saqmeTa ministrma vano merabiSvilma ganucxada, aRniSnuli proeqtis dasafinanseblad 30-mde ganyofilebis mSeneblobaze
2 mln 500 aTasi laris asigneba gamoiyo.
saSualod, ...
garemos mdgomareobis Sesaxeb 2001 w.
cocxal laboratorias warmoadgens evraziis SemaerTebel yelze.
samwuxarod, mdidari da unikaluri bunebrivi landSaftebis xelyofa, maTi
mouwesrigebeli
eqspluatacia
saqarTvelos
dRevandelobaa,
romelic
gaZl...
atmosferuli haeris xarisxobrivi mdgomareoba
mavne nivTierebaTa gafrqvevebis sruli SefasebisTvis saWiroa, qveynis energobalansze
dayrdnobiT gaangariSebul iqnas calkeuli dargebidan atmosferul haerSi mavne nivTierebaTa dabinZurebis wyaroebis mi...