Verdachte objecten in de toren

Verdachte objecten in de toren
Wanneer je door Jaffapoort de Oude Stad in Jeruzalem binnen- gebruikt als tentoonstellingsruimte
loopt, staat direct rechts van je het Toren van Davidmuseum.
Het is een eeuwenlang vertrouwd beeld. Soms zo vertrouwd
dat je het voor gegeven aanneemt en het eigenlijk niet meer
bewust ziet. Nu er in een van de torens van het complex een
aantal ‘verdachte objecten’ ligt, is er een aanleiding om naar
binnen te gaan en opnieuw te kijken.
Eilat Lieber is sinds 2012 directeur
van dit museum en het effect van
haar komst is opmerkelijk. Deze plek
is opnieuw tot leven gekomen. Uit
haar studententijd aan de Bezalel
Academie kent Lieber, die een opleiding volgde als ontwerper, Tal Gur,
die naast industrieel vormgever (Chanoekanummer Levend Joods Geloof,
2005) inmiddels hoofddocent aan
diezelfde academie is. Lieber heeft
Gur benaderd om een tentoonstelling
te maken van industriële vormgeving
geïnspireerd op Jeruzalem.
Verdacht Net zoals ze Gur meenam, neemt Lieber mij mee naar een
van de torens van het museum om
over de tentoonstelling ‘Verdachte
objecten’ te praten. De plek is de
Phasael toren, de enige toren die nog
over is van het paleis dat Herodes de
Grote meer dan 2000 jaar geleden
bouwde. Deze locatie is nooit eerder
en ook Gur was aanvankelijk niet enthousiast, totdat Eilat Lieber het
raam opende en hij het uitzicht zag.
Het resultaat is een overzichtstentoonstelling van het werk van veertig
merendeels hedendaagse ontwerpers.
Een groot deel van de objecten is
speciaal voor deze gelegenheid gemaakt. De titel ‘Verdachte objecten’
komt van Gur. Deze is een verwijzing
naar het verdachte object dat het leven in Israel binnen een seconde lam
kan leggen, maar ook naar alles wat
vreemd, nieuw en anders is en wat
aanvankelijk als verdacht wordt gezien, totdat je het beter leert kennen.
Hoewel de bezoeker op het eerste gezicht zou kunnen denken: is dit het
nou?, blijkt al na enkele minuten dat
de zaal is gevuld met een schat aan
verhalen en materialen. De meeste
objecten zijn uitgestald op een lange
tafel en ik betrap mezelf erop dat ik
bijna niet kan ophouden er omheen
te lopen. De plek zelf, Jeruzalem, is
letterlijk in ontwerpen terug te vinden.
Een kaart is door middel van een
transfer op een schaal van keramiek
geplakt in een ontwerp van Shlomit
Mandelkern. In een door Michal
Hammer ontworpen siliconen taartvorm, een ‘quatre-quarts’, kun je de
vier delen van de Oude Stad of in één
geheel bakken of slechts één van de
wijken. Ernaast ligt een groot mes.
Waar je de taart ook aansnijdt, het zal
niet zonder consequenties zijn. Bordjes om de taart op te serveren zijn er
ook. Deze borden, ontworpen door
Noam Dover en Michal Cederbaum,
zijn net zo politiek beladen als de
taartvorm. Ze zijn gemaakt van Armeens gedecoreerde borden, een geliefd souvenier uit de oude stad. Het
glazuur is er echter gedeeltelijk af gehaald. De resterende decoratie toont
het gebied E1 in Oost-Jeruzalem. Een
Suspicious Objects. Industrial Design
Inspired by Jerusalem (foto: Judy JaffeSchagen)
kunst en cultuur
15
ander souvenir zijn vier vrouwenfiguren die als een Russische matroesjka
in elkaar passen. Noa Eshel drukt
met deze ‘dochters van Israel’ haar
bezorgdheid uit over de steeds strenger wordende kledingvoorschriften.
Het grootste poppetje is van top tot
teen bedekt, terwijl het kleinste een
korte zwarte zonnejurk draagt. Kleding, zo laat ook dit onwerp duidelijk
zien, is nooit neutraal. Dit geldt ook
voor de stropdas van Sergev Moisa;
zijn stofontwerp is geïnspireerd door
de keffiyeh.
Kritiek Het speelgoed dat wordt
getoond, vormt misschien meer dan
welk ontwerp ook een kritiek op de
stad. Plastic poppetjes, ontworpen
door Adi Verbin en Shai Lindwer, een
variatie op lego en playmobiel, beelden soldaten, politieagenten en charediem uit. Een paar dranghekken en
wat brandjes kun je willekeurig waar
plaatsen. Studio Kahn ontwierp een
sneeuwbal. Wordt deze geschud, dan
dwarrelen er sneeuwvlokken neer op
het beruchte Holylandcomplex. De
door Calatrava ontworpen brug bij de
ingang tot de Jeruzalem heeft Studio
Kahn gebruikt voor een push-up. Wanneer je de onderkant indrukt, gaat de
brug liggen.
Een prachtig voorbeeld van de letterlijk en figuurlijk onderliggende spanningen in Jeruzalem is het ontwerp
van Meirav Barzilay. In een terrarium
heeft zij een silhouet van de skyline
van de stad geprojecteerd op zand afkomstig uit Jeruzalem. In het zand
kunnen mieren hun eigen tunnels
maken in navolging van de ‘tunnels
onder de Westelijke muur, de klaagmuur’. Een andere muur en andere
dieren zijn het onderwerp van de ontwerpen van Noga Shimshon. Zij
heeft objecten die je verankert in de
muur en die zo een groeiplek bieden
aan planten en dieren en die op deze
manier weer deel uit te maken van de
stad. Katten zijn daar al. Maar de
leeuw van Juda, afgebeeld in het wapen van Jeruzalem ontbreekt. Een
halsband met manen gemaakt door
Roi Vaspi Yanai en Dan Hochberg
laat de katten veranderen in leeuwen.
Ik zou eindeloos kunnen doorgaan.
Maar een van de ontwerpen die mij
het meest bij blijft, is dat van Oded
Gov en Adi Paz-Fingold. Zij ontwier-
Verhaal Niet alleen
Toen ik in januari 1976 vrijwillig in dienst trad in het
eerste joodse leger sinds bijna 2000 jaar, was mijn
Iwriet nog niet zo best. Ik moest naar een cursus in
Haifa. Dat ik daar ik ooit zou gaan wonen, kon ik niet
vermoeden.
Na zes weken ging het al aardig en startte mijn tijd als
recruut. Ik leerde wat het was om soldaat te zijn, paste
me aan aan de militaire en Israelische cultuur én ik
kreeg te horen dat ik een alleenstaand soldaat was, een
zogenoemde Lone Soldier: iemand die geen ouders,
broers of zusters in Israel heeft.
Verschillende malen ontving ik een oproep me te melden bij de sociale dienst van het leger, maar ik was te
trots om te gaan. Ik was toch vrijwilliger? Zionist? Dan
néém je niets, je gééft alleen maar.
Daar mijn basis ver weg was van de kibboets waar ik
woonde, kwam het vaak voor dat ik, onderweg naar
huis, niet verder kon reizen omdat het inmiddels nacht
was en de dienstregeling van het openbaar vervoer was
gestopt tot de volgende ochtend. Vaak sliep ik dan in
een park, of op het strand. Daar had ik geen enkel pro-
16
kunst en cultuur
pen een puzzel die op drie manieren
in elkaar is te zetten. De gebruiksaanwijzing is in drie talen bijgesloten en
afhankelijk van de taal waarin je die
leest, bouw je de klaagmuur, de heilige grafkerk of de rotskoepel. Een
filmpje op de website www.odedgov.
com laat zien hoe deze puzzel in elkaar kan worden gezet.
Opnieuw bekijken Ook in
het Toren van Davidmuseum zijn de
bijschriften geschreven in de drie officiële talen van Israel. Sommige objecten hebben geen bijschrift nodig.
Tal Gur maakte in het luik voor het
raam een uitsnede in de vorm van
het symbool van het museum. Wanneer je daar doorheen kijkt, zie je de
Oude Stad. Wanneer je vervolgens
naar de top van de toren gaat, zie je
het moderne Jeruzalem. Beide plekken spreken voor zich. De tentoongestelde objecten zorgden ervoor dat ik
ze met nieuwe ogen bekeek.
Judy Jaffe-Schagen
De tentoonstelling is nog te zien tot
en met 4 oktober.
Simon Soesan Illustratie: Lille Dresden
beem mee. Het leger had daar wél een probleem mee,
vooral toen men hoorde dat ik langs de weg, tijdens het
liften, van vermoeidheid in slaap was gevallen. Een
goedhartige automobilist had me gevonden, wakker gemaakt en mee naar huis genomen, waar ik te eten
kreeg, mocht douchen en verder kon slapen.
Na ongeveer een half jaar, tijdens mijn dienst in de Sinai-woestijn, werd ik op het matje geroepen door de
commandant van onze brigade. ‘Het leger is geen democratie’, begon hij. ‘Ik geef je nu het bevel je onmiddelijk te melden bij de sociale dienst als alleenstaand
soldaat, want we kunnen voor je zorgen.’ Ik moest me
na het middageten – in een oase, omdat we op manoeuvres waren – bij de sociale werkster melden en laten inschrijven.
Ook toen al had het leger diensten klaar staan voor alleenstaande soldaten: je kon gratis slapen in de soldatenhuizen die toen al in de drie grote steden waren gevestigd, maar ik wist dat er nooit plek was. Met de
feestdagen kreeg je cadeaus, er waren ‘weekend adoptie families’, die je graag een maaltijd en een bed aanboden, en soms zelfs je was voor je deden.