04/12/11 Katokatoni Misi Kakili E na macawa sa oti sa mai yala toka

04/12/11 Katokatoni Misi Kakili E na macawa sa oti sa mai yala toka

04/12/11 Katokatoni
Misi Kakili
E na macawa sa oti sa mai yala toka na noda vakarorogo ena veika e vakaivolataka
o Misi Kakili ena kena sa cavuikelekele na Letitia me sa mua I Serene, qo ratou a
vodo kina o Misi Sipini kei ratou na nona veitinani e na siga Vukelulu na ika28 ni
siga ni vula o Okosita 1839. E na mataka ni Vakarauwai na ika27 ni siga ratou a
kele mai Somosomo, rau kidavaki ratou ena yalovakaturaga o Tuicakau kei na
luvena o Tuikilakila. Na Sigatabu a vunau vei Tui Cakau kei na le vica na
lewenivanua o Misi Kakili. Na siga Vukelulu na ika31 ni siga sa rogo mai kina ni sa
leqa o Bici, e tukuni ni vakarautaki e le vitu se tini na watina me ratou na kuna. E
ratou sa qai masulaki ratou me ratou bula, sa mani lewa na turaga me vakacabori
e dua na vuaka levu kei na tolu na vonu vua na kavetani me ikerei ni waqa na
Letitia me soko I Koro kei Nairai me vaqara mai na itukutuku dina ni leqa. Na
mataka ni Sigatabu na ika4 ni siga sa lesu mai na Letitia, vakaraitaka mai kina na
kavetani nira tukuna mai Koro nira sa soqova mai Gau na caca ni valevale, ia e
sega ni dua na irogo me baleti luvei Tui Cakau.
Meda rogoca sara yani na kena ikuri…………
Vulelulu [2 ni Okotova 1839]
A takali e na mataka nikua e dua na taci Rokotui Dreketi o Bativuaka. A vula vica
nona tauvimate tu mai. E dei nona tabulotu me yacova sara ni cavuka nona icegu.
Na neitou lako mai Rewa ena Julai, sa bibi sara tu ga nona tauvimate ni gacagaca.
Keitou cabe vakavica vua, me bau vakarorogo vua na kalou. Ia a bese ni rogoca na
ivunau kei na vakamamasu, qai vaka sa soro, sa wawa mate sara tu ga yani, keitou
sikovi koya ni sa vo ga e bogirua baleta na mate kei na veika e salavata kaya. A
taroga o tinana se na vakabalavutaka na nona bula na lotu, se na vakabulai koya.
Keitou a vakayagataka vinaka na nona taro me kitou vakamatatataka kina na inaki
dina ni lotu. Era vakarorogo matua na tiko kina, oka kina o Rokotui Dreketi, ia e
vaka a dei tiko na lomadra mera se muria na lotu makawa, qai vakavo ga me
yalataka na lotu vou na bula tawamudu kei na iwali ni leqa kece.
Le rua vei ratou na watina rau kuna me rau bulu vata.
Ni sa voleka tiko ni mate, era mai tube tabua na wekana, me nona vatu me viritaki
ena vunikau e tukuni ni sogota na salaniyalo. Ke dua e cala nona iviri, sa dua na
leqa levu, nira tukuna na itaukei nira na tarovi na watina mera kua ni salavata kei
na turaga, me isau ni nona sega ni kila na viri. Ni se qai cavuka ga na iotioti ni
icegu, sa ra tabalaka sara na wekana kei na nona lewenivale na vei tagicake, ra
talai na mata vei ira na dau keli ibulubulu mera mai vakasilima na yagonimate, ni
sega tale ni dua e nona itavi ya, se me veibulu, o ira ga na keli ibulubulu. Sa
vakasilimi oti, qai vakadavori ena masi kei na ibe, qusi vakamaqosa sara me
mamaca. Sa qai vakaisulu, a vakaiukuuku me vaka e dua sa vakarau vakaitavi na
soqo levu. E dua na mua ni malo e curu ena maliwa ni saga, na muana e dua e
wavivi e tolona. Sa qai lumu vakadua na yagona, oti e boro loa na mata, na liga me
yacova na duruduruniliga, na domona kei na serena. Sa qai vakaisala
(vakaivauvau) vulavula, dua na kena ibukui rairaivinaka donumaka na yadrena se
babana.
Sa qai soli e ligana e dua na iwau, me davo e serena, me kilai tiko ni turaga qaqa.
Ni sa oti na kena ukutaki, sa mai vakadavori yani ena tavata viri vou, mera qai
soqova mai na wekana kei ira na turaga ni yavusa. Era vakacabora e yadua na
tabua vua na turaga sa bale. E vakawa na tabua, e tubera tiko na turaga se
matanivanua ni yavusa, qai vaqo nona vosa: "Na neitou boka qo, vua na mate;
keitou dravudravua o keitou; e sega na iyau keitou kunea; a balabalavu na noqu
vosa, a sorovaki i Burebasaga". Era qai vakaoboobo kece na soqo tiko me nodra
vakavinavinaka. Sa qai dolea vaqo na tui se turaga: "A imudumudui ni mate". Ra
qai va kece qo na soqo tiko, "Mana, e dina".
Oti ya, ra gole mai na yalewa mera reguca na yagonimate. Ia, ke dua na watina e
via mate me rau sala vata kei na turaga ena vanuaniyalo, e kusa sara vei ganena
se wekana, taura sara na ligana, qai tukuna vaqo, "Au via mate meu sala vata kei
na watiqu ena vanua e lako kina na yalona. Lomani au mada, mo kunati au meu
toboki koya rawa e gaunisala".
E vakavinavinaka na ganena, kanaka sara vua me lai sili. Ni sa sili qima, e qai vata
kei ratou nona ilawalawa yalewa ena vale ni mate, ratou qai vakarautaki koya
vakatotolo, me vakaisulu kei na iukuuku e ganita na vanua sa vakarau gole kina.
Ke se bula o tinana, e tevuka na nona idabedabe. Sa qai vosa ni tatau o yalewa. E
dina nira le levu ra vakavinavinakataka nona yaloqaqa, e dau tu tale ga e le vica
era sega tarova na turu ni wainimate ni loloma. Sa qai tene o yalewa vua e dua
tale na yalewa, a muloni e dua na tolonimasi me vaka na wa, a taubeni vua. E buki
vakarua na wa masi donumaka na yasa ni itilotilo, qai vivi e domona. E dua na
yalewa e tabaka na uluna, dua tale e sogota na ucuna kei na gusuna, me kua ni
cegu. Ratou qai yadua na mua ni wa e le va se lima na tagane uabula, ratou dre
me rau veisivi na ibukui. Vakalailai ga sa davo matemate ena ibe. Na wanikuna e
biu tu e domona, bukui sara vakamaqosa. Sa qai boro rerega na yagonimate, a
vakadavori e yasana na turaga a mate. Ratou vakacabora na weka ni mate e dua
na kamunaga vei ratou na weka ni yalewa, me "isere ni wa ni kuna" oti sa qai sere
na wa, ia e biu tu la e domona.
Ra qai qarava nodra itavi na keli ibulubulu. Ra katuma rawa na yagonimate, ra qai
vola na ivakarau e dela ni qele. Ra cakacaka dratadrata, me vaka ni tabu na tucake
ni keli na ibulubulu ni turaga. Nodra iyaya ni kelikeli na isau. Se bera ni tekivu na
kelikeli, e dua vei ratou e taura nona isau me vaka e vakarau kelikeli, qai
vakacobara vakalasulasu vakatolu, me kua ni lauta kadina na qele. Kena ikava sa
qai lau kadina.
Na imatai ni iluku qele e keli mai e vakatokai me 'qele tabu'. E olo vakamaqosa
ena draunikau, ni oti na veibulu me qai bulu tale ena ruku ni vatu e vakaduri e
lomadonu ni ibulubulu. E dau rauta me 5 se 7 veimama na fute na druku ni
ibulubulu. Sa qai kau mai e va na draunileba veiveisa, soli vua e dua vei ratou na
keli ibulubulu, me qai veiveisataka vakava, qai biu e loma ni davuke. Sa qai
vakadavori na yago ni turaga, yadua na yalewa kunati e yasana ruarua. O koya e
yasana imatau e vakataqari na ligana imatau e sere ni turaga, koya ena imawi na
ligana imawi.
Ratu solegi vata ena masi. Oti ya sa qai biu sara i loma e va na tikiniqele, qai
butuka o koya e keli ibulubulu. Sa qai biu tale e va na draunileba, yarua e muana
ruarua, qai va qo e dua vei ratou na keli ibulubulu, "E kila na kalou me kua so na
mate". Sa qai bulu vaoti, a dua sara na kena vatu, na qele tabu e rukuna. Tevu e
delana na ibe, ra qai veisukayaki na mai veibulu. Ni se bulu tiko, sa kama na nona
vale. Ratou qai gole ena ruku ni tolo ni wavusovuso kei na dua na wa rau vesu
vata e loma. Rau le rua na tagane me rau qai yavita na dakudratou ena
draunisalato. Kena inaki me kau laivi na iboi ni mate kei na qele. Oti ya ratou sa
sili, qiliraki e yagodra na draunimoli boivinaka e so.
E loma ni bogi ni dua na drau ra sili e visiga na keli ibulubulu. Ra silimaka tale ga
na iwau a taura tiko na turaga sa bale. Ra tukuna ni sega ni tomana kadina na
yalona na iwau se tabua, na yalona ga. Oti sa biu na iwau e matani burekalou. Ena
oti ga e bogi dua na drau qai vakatarai mera suka i vale na keli ibulubulu. E loma ni
gauna qo ra vakani vakavinaka sara tiko; ni sa cava na bogidrau, e votai na nona
iyau, ra suka ligatawa i nodra di vale.
O ira na marama era a tara na yagonimate era sili ena wai vakatakatataki ena
vatu, qiliraki e yagodra na draunimoli, veitarataravi e loma ni va na siga. So e oti
ga e dua se veimama ni aua se baci sili, me taqusi laivi sara na iboi ni yagonimate.
Ni bulu oti, na kena bogiva e tara kina e dua na vale ena ibulubulu.
O ira kece ra tara na yagonimate sa tabu na ligadra. E so era sega ni tara na
yagonimate ra bolebole ga me sa tabu na ligadra. Ke dua a tabu tiko, ena tara tale
ni tara na yagonimate. A va kina o Rokotui Dreketi. Nona tara na yago i tacina sa
mai tara kina. O koya e tabu tiko e sega ni rawa ni tara na kena. E vakavula sara tu
na tabu qo.
E loma ni bogitini ni bale ni turaga levu, dau nodra cakacaka na tamata kece, qase,
gone, turaga, tauvanua, mera veiveisagai nira vakayacora tiko e dua na itovo lasa
qai mosi, yacana na vinasa. O ira na turaga era yadua tu na iyaragi bitu mera viriki
ira kina na marama ena tikiniqele kaukamea. Qai dua nodra imoku na marama na
wakanikau lovelove se tolo ni wa kaukaua, e so era yadua na wa se dali e vesu e
muana na qanivivili lalai. Era matai sara na vakayagataka na kuita qo, e so era
mavoa sara kina vakaca. Era laulauviri tiko na yalewa yaloqaqa qo, ra sega ni
vakasuka, qai vakadua mera qaqa o ira na yalewa ni Viti vei ira na nodra turaga.
Na levu ni nodra gugumatuataka na iwase ni cakacaka ni somate qo, eda via
tukuna tiko de duatani na mataqali yalo e tu vei ira, vaka sa yavalati ira tiko nodra
via sauma ni ca makawa ni dua na gauna balavu ca na gauna lekaleka e soli kina
vei ira.
Era bau oka tale ga na luvedra na wekanimate ena cakacaka ni vakaloloku
vakaitaukei. Ni oti e bogi tini, e musu laivi e dua na tolo ni iqaqalo lailai (iloloku ni
mate). E daramaki na iqaqalo ena maliwa ni rua na yame ni matau, qai lautuki
vakadua ena kau bibi na matau e cake. Sa qai kuvui na liga ena co me tarova na
dra. E sega tale na ka e caka me wali kina. Na ulumatua duadua e sega ni
vakararawataki vaqo.
Nira se vakacabori vakaimadrali na lalai, ra sa toro tiko na qase, koya e tasi na
uluna, koya e tavuna na baluna, ligana, na daku. Levu na wekanimate ra lolo e na
siga qai kana ga ena bogi. E so era tabu vuaka, so tale ra tabu uvi. Era vakaitavi
kece kina - koya e sega ni kana e lolo, koya e sega ni vakaloloku e kaikaila ena
marau.