geografiuli mdebarebis gavlena xalxebze

geografiuli mdebarebis gavlena xalxebze

geografiuli mdebareobis gavlena msoflios xalxTa da kerZod
saqarTvelos istoriaze, politikur Zlierebasa da
demografiaze.
saqarTvelos mecnierebaTa akademiis
demografiuli da sociologiuri kvlevis
institutis ufrosi mecnier TanamSromeli,
fizika-maTematikis mecnierebaTa kandidati
zaza wiqoriZe
qarTveli mkiTxvelisaTvis albaT sainteresoa im mizezebSi
garkveva, Tu ratom iyo saqarTvelo Tavisi xangrZlivi istoriis
manZilze mudam mcirericxovani. ratom ver movaxerxeT Cvenc
iseTi didi imperiis Seqmna rogorc zogierTma sxva xalxma?
ratom iyo saqarTvelo xSirad ucxoelebis mier dapyrobili? ra
iyo amisi mizezi? qarTvelTa uunaroba, Tu arsebobda raime
xelis SemSleli obieqturi mizezi?
am kiTxvebze pasuxis gasacemad karg samsaxurs gagviwevs
msoflio istoriis umTavresi momentebis da msoflio masStabis
imperiebis warmoSobisa da dacemis mizezebSi garkveva. am
naSromSi iseT detalebze, romelic qveynebs Soris mxolod
sazRvrebis Secvlas iwvevda da msoflio ruqaze globalur
gavlenas ar axdena, yuradRebas ar gavamaxvilebT. qvemoT
davinaxavT, rom msoflio masStabis imperiis Seqmnas axerxebda is
xalxi,
romelic
garkveuli
periodi
xelsayrel
sagareo
viTarebaSi cxovrobda, rac ufro did xans grZeldeboda es
xelsayreli viTareba, miT meti Sansi hqonda am xalxs
gaZlierebuliyo. aseTi xelsayreli sagareo viTareba ki xSirad
im xalxs eqmneboda, vinc Tavisi drois civilizebuli samyaros
periferiaze cxovrobda, romlebic ar iyvnen Sewuxebulni ucxo
tomelTa gauTavebeli TareSiT da rac ufro mniSvnelovania,
ucxoelTa mravalsaukunovani batonobiT. civilizebuli samyaros
centrSi
mcxovreb
xalxs,
ki
Tavi
hqonda
gabezrebuli
periferiebidan SemoWrili barbarosuli tomebis laSqrobebiT,
Tu mezobel saxelmwifoebTan brZoliT, rac maT gaZlierebisa da
Zalebis mokrefis saSualebas ar aZlevda. amas TvalnaTliv
davinaxavT Tuki msoflios ruqebs Zv.w. me-3 aTaswleulidan
moyolebuli
dRemde
qronologiurad
davalagebT
da
davakvirdebiT.
civilizebuli samyaros mimarT periferiuli mdebareobis
garda,
rogorc qvemoT gamoCndeba, garkveuli xelis Semwyobi
faqtori unda yofiliyo am xalxebis civilizebul samyarosTan
siaxlove da maTTan kavSiri. rogorc Cans, erTdroulad
civilizaciis siaxlove da misi periferiaze yofna xelsayreli
1
pirobaa am qveynebis gaZlierebisaTvis. Tumca es ar aris maTi
gaZlierebis sakmarisi piroba. garda amisa, erovnul tradiciebs,
kulturas, religias da rogorc axla amboben, civilizaciur
resurs aqvs didi mniSvneloba sxva faqtorebTan erTad1.
civilizaciis centris siaxlove, periferiaze mcxovreb
xalxebs saSualebas aZlevda ziarebodnen im drois uaxles
codnas, gamocdilebas da teqnologiebs. SeeZloT igi Tavis
sasargeblod
gamoeyenebinaT
gareSe
mtrebisagan
zedmeti
Sewuxebis gareSe da moZlierebuliyvnen, upirveles yovlisa
demografiulad,
radganac
uaxlesi
miRwevebis
gadmoReba
aumjobesebda cxovrebis pirobebs. es iwvevda sikvdilianobis
Semcirebas da gamravlebas, es ki maSindel samyaroSi erTerTi
umniSvnelovanesi faqtori iyo samxedro da Semdeg politikuri
siZlieris gzaze. gaZlierebis Semdeg isini cdilobdnen, rom
ufro mdidari da ukeTesi miwebi CaegdoT xelSi. demografiul
siZlieres teritoriebis erTgvarovnebac uwyobda xels. rogorc
cnobilia mTiani da xeobiani teritoria iwvevs eTnosebis
daSlas, radganac sustdeba kavSirebi monaTesve tomebTan.
erTgvarovan teritoriaze ki kavSirebi ufro mtkicea. amitom
demografiuli da Semdeg politikurad gaZlierebis meti Sansi
hqonda im xalxs, romelic farTo, vake adgilebSi, stepebSi, Tu
udabnoebSi cxovrobda.
msoflio istoriis Seswavlisas gvrCeba STabeWdileba, rom
barbarosebi angreven Zvel civilizaciebs da TiTqos aferxeben
ganviTarebas. realurad ki isini zrdian civilizaciis sazRvrebs
da sul ufro met arealze avrcelben im droisaTvis mowinave
cxovrebis wess. Semdeg sxva xalxi aRmoCndeba gafarToebuli
civilizaciis periferiaze, isargeblebs amiT, gaZlierdeba da
iwyebs misTvis ufro mdidari da sanukvari Zveli civilizebuli
samyaros dapyrobas.
am
grZeli
winaswari
ganxilvis
Semdeg
davubrundeT
msoflios rukas da vnaxoT mtkicdeba Tu ara Cveni mosazreba
istoriiT.
cnobilia, rom civilizaciis akvnad iTvleba SuamdinareTi
(mesopotamia, babiloni), sadac Zv.w. me-3 aTaswleulSi aRmocenda
miwaTmoqmedeba, TiTqmis imave dros Caisaxa miwaTmoqmedeba
nilosis SesarTavTan da cota mogvianebiT CineTSi xuanxes
napirebze. mze, sarwyavi wyali da Slamiani niadagi xels uwyobda
am adgilebSi miwaTmoqmedebis ganviTarebas2.
SuamdinareTSi
Camoyalibda
da
dawinaurebuli
miwaTmoqmedebis gamo, gaZlierda babilonis samefo. mogvianebiT
igi Seaviwrova mis periferiaze myofma asureTma, romlis
sazRvrebmac Zv.w. me-8 saukuneSi xmelTaSua zRvas miaRwia3 (ix.
danarTi 1). xmelTaSua zRvis sanapirozeve mdebareobda egviptis
2
samefoc. ase, rom xmelTaSua zRvis samxreT sanapirosTan Caisaxa
civilizaciis ori kera. TiTqmis imave dros gaCnda civilizaciis
mesame kerac CineTSi.
1) a.g. movsesiani, s.b. ognivcevi
2) a.g. movsesiani, s.b. ognivcevi
3) m. sanaZe,
T. beraZe,
k.
,,saqarTvelos macne", Tbilisi,
,,msoflio
,,msoflio
Tofuria
2003. ruqa
ekonomika", t.1., Tbilisi, 2004. gv.287
ekonomika", t. 2. Tbilisi, 2004. gv.170
,,saqarTvelos istoriuli atlasi",
3.
Zv.w me-15 saukunidan wina aziaSi gaZlierda xeTebis samefo.
mas Tavidan am civilizaciebis mimarT periferiuli mdebareoba
ekava, xolo am qveynebis gafarToebis Semdeg, ki im droisaTvis
maRal ganviTarebuli qveynebis SuaSi moeqca da SedarebiT ufro
adre daiSala. radganac Sua mdebareoba zrdis mezoblebTan
konfliqtebis ricxvs, rac Sua mdebare qveyanas asustebs.
rogorc ukve vTqviT, Tavdapirvelad msoflioSi Camoyalibda
sami civilizaciis centri, romelTagan oris sazRvari, ukve Zv.w.
pirvel aTaswleulSi, xmelTaSua zRvasTan gadis, egviptisa da
SuamdinareTis saxelmwifoebis saxiT.
am periodidan iwyeba is umniSvnelovanesi procesebi, ramac
gamoiwvia xmelTaSua zRvis sanapiroze mcxovrebi xalxebis, sxva
xalxebTan SedarebiT, daCqarebuli ganviTareba. xmelTaSua zRva
Sav zRvasTan erTad aris unikaluri auzi, romelsac analogi ar
aqvs mTels msoflioSi. igi Tbili zRvaa, rac mTavaria Caketilia
da primitiuli gemebiT mocurave mezRavurebi daculi iyvnen
msoflio okeaneSi dakargvisagan. igi moqceulia sam kontinents
Soris da SemosazRvulia Zalian didi perimetris mqone
sanapiroTi. didi sanapiro zoli moicavs gansxvavebul bunebriv
pirobebs, aseve Zveli civilizaciis or centrs, rac vaWrobis
ganviTarebisa da saqonlis gacvlisaTvis Zalian xelsayreli iyo.
masSi uamravi kunZuli da ori zRvaSi Rrmad SeWrili
naxevarkunZulia, rac naosnobas aiolebs. gansakuTrebiT bevri
kunZuli da yurea (yure cud amindSi gemebisaTvis kargi
TavSesafaria) egeosis zRvaSi. aqedan gamomdinare aq aris
msoflioSi uprecedentod xelsayreli pirobebi primitiuli
naosnobisa da misi gamoyenebiT vaWrobis ganviTarebisaTvis.
xmelTaSua zRvis es upiratesobebi kargad SeamCnia rusma
geopolitikosma lev gumiliovma1.
xmelTaSua zRvisa da Savi zRvis auzebis geografiuli
centri daaxloebiT saberZneTisa da egeosis zRvis maxloblad
aris. garda amisa, rogorc vTqviT, igi uamravi kunZuliT aris
daxunZluli. iqve mis samxreTiT iyo ori im droisaTvis yvelaze
maRal ganviTarebuli saxelmwifos sanapiro. ase, rom im xalxs,
vinc egeosis zRvis maxloblad saxlobda, hqonda yvelaze
xelsayreli piroba vaWrobis ganviTarebisaTvis.
swored amis gamo xmelTaSua zRvaze Zv.w. me-11 _ me-6
saukuneebSi Camoyalibda ori savaWro saxelmwifo finikia da
3
saberZneTi. maTi koloniebi mobneuli iyo mTeli xmelTaSua
zRvis sanapiroze2(ix.danarTi2). am qveynebis interesebi mimarTuli
iyo zRvis sanapiroebisaken da ara kontinentebis siRrmisaken,
radgan maTi saxelmwifoebis meurneoba, naosnobis gamoyenebiT,
vaWrobaze
iyo
dafuZnebuli
da
amitom
zRvis
napirebi
sWirdebodaT da ara kontinentis miwebi. vaWrobam am qveynebis
gamdidreba da gaZliereba gamoiwvia. am mdidari qveynebis
1) a.g. movsesiani, s.b. ognivcevi ,,msoflio ekonomika", t. 2. Tbilisi, 2004. gv.81
2) m. sanaZe,
T. beraZe,
k.
Tofuria
,,saqarTvelos istoriuli atlasi",
,,saqarTvelos macne", Tbilisi, 2003. ruqa 4.
macxovreblebs meti dro rCebodaT mecnierebisa da fiqrisaTvis.
amitomac Seqmnes pirveli, Tanamedrove, bgeriTi anbanebis
winamorbedi anbani finikielebma. cota xnis Semdeg ki berZuli
xelovneba da mecniereba dawinaurda. finikiis koloniebis
safuZvelze mogvianebiT Camoyalibda aseve sazRvao-savaWro
saxelmwifo karTageni.
mogvianebiT, Zv.w. me-4 saukunis bolodan, gaZlierebas iwyebs
saberZneTis CrdiloeT periferiaze mdebare makedonia, romelmac
galaSqreba gadawyvita ara CrdiloeTiT, an dasavleTiT, aramed
samxreTiT, sadac ufro civilizebuli da mdidari xalxi
eguleboda. man daipyro sparseTi, romelic Tavis droze aseve
babilonisa da asureTis periferiaze mdebareobda da im
droisaTvis Zalian gaZlierebuli iyo1(ix danarTi 3). makedonelis
mier Seqmnilma uzarmazarma imperiam Zalian mcire xani iarseba
da aleqsandre makedonelis moulodneli sikvdilisTanave
daiSala.
makedonelebis mier sparseTis imperiis dangrevis Semdeg
qarTvelebi
ganTvisufldnen
sparselTa
gavlenisagan.
saqarTvelo makedonelis mier Seqmnili imperiis periferiaze
aRmoCnda. makedonelis memkvidre mxedarTmTavrebs Soris atexili
omiT isargebla farnavazma da dasavleT saqarTvelos mTavar
qujisTan erTad qarTlidan gandevna, savaraudod berZnebis mier
mcxeTaSi gamefebuli, azoni. ase Seiqmna pirveli erTiani
qarTuli saxelmwifo Zv.w. me-4 saukunis bolos.
rogorc vTqviT kavkasionze, darialis xeobiT, gamavali gza
akavSirebda CrdiloeTSi momTabare velur tomebs civilizebul
samyarosTan. maT SuriT avsebda samxreTis mdidari qveynebi da
moments ar uSvebdnen xelidan, rom romisa da sparseTis
saxelmwifoebi daerbiaT da gaeZarcvaT. am xeobas ki saqarTvelo
akontrolebda, amitom qarTveli mefeebis Tanxmobis gareSe isini
ver axerxebdnen samxreTSi galaSqrebas. amis gamo romisa da
parTiis mefeebi cdilobdnen saqarvelosTan kargi urTierToba
hqonodaT, rom qarTvelebs ar SeesiaT Crdiloeli veluri
tomebi maTTvis.
4
134 wels erTerTma udidesma qarTvelma mefemac, farsman
qvelmac, gamoatara alanebi am xeobaSi, romlebmac daarbies
rogorc romis imperia ise parTiac. amis gamo romis imperatori
iZulebuli gaxda daTmobaze wasuliyo da man saqarTvelos
dauTmo garkveuli teritoriebi. farsmani miiwvia romSi da romis
erT-erT taZarSi misi qandakebac daadgmevina.
SemdegSi qarTvelebma isev scades am xerxis gamoyeneba
arabebis winaaRmdeg. maT darialis xeobaze gadmoatares im dros
CrdiloeTSi momTabare xazarTa tomebi, romelTac arabebis
miwebi daarbies, Tumca amjerad yvelaferi sapirispiro SedegiT
dasrulda. arabebma, me-8 saukunis dasawyisSi, qarTvelTa
dasasjelad gamoagzavnes murvan yru, romelmac saqarTvelo
arnaxuli sisastikiT daarbia.
darialis
xeobas
Tavidanve
udidesi
geopolitikuri
mniSvneloba qonda, roorc Cans swored masze konktrolis
dawesebis mcdelobiT iyo gamowveuli Temur lengisa da iranis
Sahebis
gansakuTrebuli
sisastike
qarTvelebis
mimarT.
QqarTvelebma Temur lengis mTavar mters oqros urdos xansac
gauxsnes darialis xeoba.
Zv.w. me-3 saukunis bolos gaZlierda romi, isic uSualod
esazRvreboda saberZneTis koloniebs. man sabolood mTel
xmelTaSua zRvis auzsa da Savi zRvis auzze gaavrcela Tavisi
gavlena da kidev ufro Sors gadaswia civilzebuli samyaros
sazRvrebi. romma ZiriTadad xmelTaSua zRvis auzis xalxebi
daipyro, radganac xmelTaSua zRvaze vaWroba did ekonomikur
efeqts iZleoda. garda sazRvao vaWrobisa, romma mniSvnelovnad
ganaviTara saxmeleTo vaWrobac, gaiyvana ra manamde arnaxulad
keTilmowyobili gzebi Tavis imperiaSi.
romis mezoblad myofma iranmac mibaZa roms da manac kargi
gzebi gaiyvana. am gzebiT (abreSumis gzis nawilia) karga xans
mimdinareobda vaWroba romsa da msoflio civilizaciis mesame
akvans CineTs, Soris. aman sakmaod mniSvnelovani ekonomikuri
mogeba moutana, rogroc irans, aseve roms.
aq sainteresoa is faqti, rom romma, wina dampyroblebisagan
gansxvavebiT, daipyro mis CrdiloeTiT da dasavleTiT mdebare
miwebic. saqme imaSia, rom mis mier dapyrobil evropul
teritoriebs Camoudis Tbili golfstrimis dineba da am miwebs
ufro xelsayrels xdis maSindeli primitiuli samSeneblo da
sameurneo codniT SeiaraRebuli xalxebisaTvis. ase, rom man
daipyro im momentisaTvis ukve sacxovreblad vargisad gamxdari
miwebi, xolo ufro civi da mkacri pirobebiani teritoriebiT ar
5
1)
m. sanaZe, T. beraZe, k. Tofuria ,,saqarTvelos istoriuli atlasi",
,,saqarTvelos macne", Tbilisi, 2003. ruqa 5.
dainteresda1(ix. danarTi 4). aman saSualeba misca ukve ax.w. me-5
saukuneSi CrdiloeTis tyeebSi mcxovreb, germanuli warmoSobis
xalxebs, moZlierebuliyvnen da romi daengriaT, riTac xelSi
Caigdes ufro xelsayreli miwebi dasavleTiTa da samxreTiT.
arc germanelebi dainteresdnen gansakuTrebiT mis aRmosavleTiT
mcxovrebi slavebis miwebiT. es ki am xalxebs ganviTarebis
saSualebas aZlevda zedmeti omebis gareSe, Tanac civilizacia
uaxlovdebodaT da adre Tu gvian,
Tavisi sityvis Tqmis
saSualeba miecemodaT msoflio istoriaSi.
me-7 saukunidan
gaZlierebas iwyebs arabuli saxelmwifo. arabebi ZiriTadad
arabeTis naxevarkunZulze udabnoSi saxlobdnen, romis imperiis
periferiaze. arc am udabno miwebiT ar dainteresebula arc romi
da mogvianebiT arc bizantia. es xalxi, ise rogorc yvela zemoT
naxsenebi
xalxi
emezobleboda
civlizebul
samyaros.
civilizebuli samyaro ki ar dainteresebula maTi miwebiT da
maT saSualeba miecaT mSvidad gaZlierebuliyvnen. gaZlierebis
Semdeg ki maT ukeTesi miwebis xelSi Cagdeba gadawyvites da
daipyres kidec uzarmazari teritoriebi, romelic maT udabno
miwebs bevrad sjobda.
aqve aRvniSnavT, rom gansakuTrebul agresias da Seupovrobas
ucxo miwebis dasapyrobad iCendnen is xalxebi, romlebic cud
miwebze cxovrobdnen: udabnoebSi, stepebze, an mkacr da civ
klimatur pirobebSi. xolo karg miwebze mcxovreb xalxebs,
rogorc Cans, ar hqondaT didi stimuli Tavisi sisxliT
moepovebinaT ufro cudi miwebi da Tavisi mietovebinaT.
magaliTad SeiZleba indoeTisa da CineTis moyvana.
indoeTs
Crdilo-aRmosavleTiT
msoflioSi
umaRlesi
tibetis mTaTa sistema esazRvreba, Crdilo-dasavleTiTiT ki
Taris udabno. SeiZleba amitomac ar hqoniaT mcdeloba indoeTis
naxevarkunZulis ufro karg pirobebSi mcxovreb xalxebs sxvebis
6
miwebi daepyroT. saerTod unda iTqvas, rom bevrma didma
dampyrobma auara gverdi indoeTis naxevarkunZuls. SesaZloa
imitom, rom samxreTidan zRviT iyo garSemortymuli, CrdilodasavleTidan udabnoTi, xolo Crdilo-aRmosavleTidan ki
tibetis mTebiT.
CineTs CrdiloeTiT esazRveba gobis udabno da stepebi,
dasavleTiT aseve tibetis mTianeTi, xolo samxreTiT, SedarebiT
kargi miwebisaken gafarToebis mcdelobebi ki CineTs Tavis
istoriaSi araerTxel hqonda. CineTs monRolebis garda Zvel
droSi ar hyoliaT didi dampyrobi, evropelebis gamoCenamde.
es bunebrivi zRudeebi icavda indoelebsa da Cinelebs
ucxoelebis agresiisagan, rac maT gamravlebas uwyobda xels.
igive bunebrivi zRudeebi ukargavda maT gafarToebis survils,
ris gamoc isini sakmaod mSvidobis moyvareebi Canan istoriaSi.
arabebis CaTvliT, arcerTi manamde cnobili dampyrobi ar
gacilebia aRmosavleTiT Taris udabnos da tibetis mTianeTs,
1) m. sanaZe,
T. beraZe,
k.
Tofuria
,,saqarTvelos istoriuli atlasi",
,,saqarTvelos macne", Tbilisi, 2003. ruqa 8.
xolo Crdilo aRmosavleTiT ki yarayumisa da yizilyumis
udabnos. rogorc Cans, maT agresias aCerebda udabnoebi da mTebi,
maTi sacxovreblad uvargisobis gamo.
me-9 _ me-10 saukuneebSi Sida winaaRmdegobebis gamo (erovnul
ganmanTavisuflebeli moZraobebi kavkasiaSi, wina aziaSi da
iranSi)
arabeTis
imperia
daSlas
iwyebs.
me-10
saukunis
bolosaTvis xdeba ramdenime ajanyeba bizantiis imperiaSic
(barda
skliarosisa
da
barda
fokas).
aman
garkveulad
xelsayreli sagareo viTareba warmoSva saqarTvelosaTvis. garda
amisa
qarTvelebma
isargebles
movlenaTa
xelsayreli
damTxvevebiT da ioane maruSisZis warmatebuli diplomatiiT
saqarTvelos erTian taxtze, me-10 saukunis bolos, aiyvanes
bagrat mesame. bagrat mesame iyo bagrat meore ,,qarTvelTa mefis"
SviliSvili (klarjeTel bagrationTa Stos warmomadgeneli),
maSin sakmaod moZlierebuli taos mefis uSvilo daviT mesame
kurapalatis
(bagrationTa
taos
Stos
warmomadgeneli)
Svilobili, da afxazeTis usinaTlo da uSvilo mefis Teodosis
disSvili. ase, rom igi iyo am qarTuli saxelmwifoebis kanonieri
memkvidre. ioane maruSisZisa da daviT mesames ZalisxmeviT igi
jer Sida qarTlSi gaamefes, xolo Semdeg ki gaerTianebuli
saqarTvelos pirveli bagrationi mefe gaxda. aseTi xelsayreli
garemoebebi meored erekle meores mefobis dros Seiqmna,
romelic qarTvelebma ver gamoiyenes. amaze cota mogvianebiT
visaubrebT.
davubrundeT isev arabebs. maT Tavisi saxelmwifos sazRvrebi
Crdilo aRmosavleTSi aralis zRvamde gaswies1 (ix.danarTi 5). aq
7
aralis zRvis aRmosavleTiT Turanis dablobze, yarayumisa da
yizilyumis udabnoebsa da mis mimdebare stepian miwaze saxlobda
TurqTa winapari momTabare xalxi. arabeTis samefos teritoriis
aralis zRvamde gadawevam maT civilizebuli samyaro miuaxlova
da masTan kontaqtebi ufro intensiuri gaxada. arabebma aq
islami gaavrceles. igi iqca musulmanuri samyaros periferiad,
romelic
momdevno
saukuneebSi
bevri
momTabare
xalxis
gaZlierebis kerad iqca. garda amisa unda iTqvas, rom maTi
miwebis samxreTiT gadioda abreSumis gza, romelic Zv.w. me-2
sukunidan ax.w. me-17 saukunemde funqcionirebda da Cinur da
evropul
civilizaciebs
akavSirebda
erTmaneTTan,
Tavidan
romTan, xolo me-5 saukunidan romis dangrevis Semdeg ki
bizantiasTan. aqve minda aRvniSno, rom miuxedavad imisa, rom am
gzis erT-erTi Sto saqarTvelozec gadioda, amas ar SeuSlia
xeli uamravi dampyroblisaTvis saqarTvelo daepyro. ufro
metic, abreSumis gza Tavis ayvavebas swored monRolebis
batonobis periodSi ganicdida. ase, rom igi arasdros yofila
saqarTvelos usafrTxoebis garanti.
zemoT moyvanilma winapirobebma, rogorc Cans, gamoiwvia
Turanis dablobze mcxovrebi momTabare selCukTa (igive
oRuzebi, romlebic arian TurqTa, azerbaijanelTa da sxva wina
1)
m. sanaZe, T. beraZe, k. Tofuria ,,saqarTvelos istoriuli atlasi",
,,saqarTvelos macne", Tbilisi, 2003. ruqa 10.
azieli xalxis winaprebi) demografiuli gaZliereba. me-11
saukuneSi isini aRmosavleTidan wamosulma yivCayebma daarbies,
romlebmac Semdeg gza gaagrZeles dasavleTisaken. SesaZloa es
iyo is biZgi, ramac maTi cudi miwebidan ayra da ZiriTadi
nawilis samxreTiTa da nawilis dasavleTiT gadaadgileba
gamoiwvia.
darbeva ar iZleva demografiulad iseT katastrofiul
Sedegs, rogorc mtris mier saukunovani dapyroba. erTma darbevam
SeiZleba samxedro gaZliereba da eris samxedro mobilizaciac
ki gamoiwvios. dapyrobis dros, ki mteri xarks akisrebs
dapyrobils,
uaresdeba
dapyrobili
xalxis
ekonomikuri
mdgomareoba, mas arTmeven dovlaTs, zogi ZaliT mihyavT jarSi
da dampyroblis gasaZlierebel omebs ewireba, zogi iZulebulia,
sxvagan gadasaxldes, an dampyroblis jiSze gadavides, rom
Cagvra aicilos Tavidan. dampyroblis mier warmoebuli Zarcva
iwvevda masobriv SimSils, gaWirvebas, masobriv daavadebebs, rac
zrdida sikvdilianobas da amcirebda mosaxleobis ricxovnebas.
is, rom samxedro moqmedebebi zogjer demografiulad
nakleb katastrofiuli SeiZleba iyos, kargad Cans saqarTvelos
dRevandel magaliTze. saqarTvelom afxazeTis omSi, maqsimaluri
SefasebiT dakarga 30000 adamiani, xolo ekonomikur gaWirvebas
8
bolo 15 weliwadSi gaeqca da sxva qveynebSi gadasaxlda
milionamde adamiani (maSin, roca qarTvelebis maqsimaluri
raodenoba saqarTveloSi 3,8 milions ar aWarbebda, xolo
saqarTvelos mTeli mosaxleoba 5 milioni iyo). aq ar Sedis is
monacemebi, Tu ramdenma Seikava Tavi ojaxis Seqmnisagan, an kidev
erTi bavSvis gaCenisagan. ar aris aseve mxedvelobaSi miRebuli
axalSobilTa
sikvdilianobis
zrdiT,
Tu
sicocxlis
xangrZlivobis
SemcirebiT
gamowveuli
demografiuli
danakargebi.
selCukebmac
daiwyes
saomari
moqmedebebi
samxreTiT
civilizebuli, mdidari da ukeTesi miwebis dasalaSqrad. me-11
saukunis bolos wina aziaSi Seqmnes udidesi saxelmwifo
,,selCukTa sasulTno"1 (ix. danarTi 6). am dros Zalian didi
raodenobiT Turquli (oRuzebi) tomi Camosaxlda wina aziaSi.
am
periodSi
moxda
rvawliani
e.w.
,,didi
Turqoba"
saqarTveloSi,
romlis
drosac
mTlianad
daingra
da
katastrofis winaSe dadga saqarTvelo. saqme iqamde mivida, rom
daviT aRmaSenebeli Tavisi aRsaydrebis dros kargad mxolod
quTaisis
domens
akontrolebda.
misi
xelisufleba,
srulyofilad, dasavleT saqarTvelozec ar vrceldeboda.
selCukTa sasulTno imdenad Zlieri iyo, rom misma Setevebma
kinaRam mis ukidures dasavleTiT mdebare bizantiis uZlieresi
imperia Seiwira da rom ara jvarosanTa laSqrobebi SeiZleba
dangrevas ver gadarCenoda (erTi periodi daangries kidec).
selCukebis Semosevebma aiZula somxebis didi nawili 1080 wels
Tavisi qveynidan ayriliyo da sxva qveynebSi gadasaxlebuliyvnen.
axla warmovidginoT ra mZime mdgomareobaSi iyo daviT
1)
m. sanaZe, T. beraZe, k. Tofuria ,,saqarTvelos istoriuli atlasi",
,,saqarTvelos macne", Tbilisi, 2003. ruqa 16.
aRmaSenebeli, me-11 saukunis bolos, misi mefobis dawyebis dros.
selCukebma rva weliwadSi moaoxres saqarTvelo. es faqti da
didgoris brZola amtkicebs, rom selCukebi saqarTvelos
periferiad ar ganixilavdnen da mowodebuli iyvnen mis
dasapyrobad.
saqarTvelo
selCukTa
saxelmwifos
zustad
SuagulSi iyo. igi ki momakvdinebel dartyemebs ayenebda mis
ukidures dasavleTiT mdebare uZlieres imperias bizantias. saqme
imaSia, rom sanam selCukebi bizantiamde mividodnen garkveuli
Zalebi da resursebi dapyrobili xalxebis dasamorCielblad
unda daexarjaT, saqarTvelo ki ufro aRmosavleTiT iyo da
dartymebi selCukbis mxridan Zalian Zlieri iqneboda. iyo kidec.
didgorSi selCukTaAkoaliciuri laSqari 300000 meomrisagan
Sedgeboda. jvarosnebma daviTis sicocxleSi mxolod erTxel
ilaSqres selCukebis winaaRmdeg 1096-99 wlebSi, didgoris
brZola ki 1121 wels moxda, 22 wlis Semdeg. marTalia me-12
9
saukuneSi selCukTa sasulTno ramdenime sasulTnod daiSala,
magram saWiro SemTxvevebSi koordinirebul moqmedebas da
koaliciuri laSqris Sekrebas mainc axerxebdnen. ase rom, rom
ar yofiliyo daviT aRmaSeneblis pirovneba da mis mier
Semokrebili
niWier
da
Tavdadebul
adamianTa
jgufi
saqarTvelos ar eqneboda renesanis periodi. man umZimesi sawyis
pirobebiT daiwyo da mainc moaxerxa imperiis Seqmna.
miuxedavad
daviT
aRmaSeneblis
udidesi
niWisa
da
damsaxurebisa, saqarTvelo mainc ver Sedga rogorc msoflio
imperia. amaSi mas misi centraluri mdebareoba uSlida xels.
Cemi azriT saqarTvelos ramdenjerme hqonda Sansi daewyo didi
saxelmwifos mSenebloba.
kerZod vaxtang gorgaslis dros da Semdeg daviT
aRmaSeneblidan Tamar mefis mefobas Soris periodSi. imisaTvis,
rom gaZlierebuliyo mas sWirdeboda dausaxlebeli, aramWidrod
dasaxlebuli, an sustad ganviTarebuli xalxiT dasaxlebuli
teritoriebi. aseTi, ki maSin mxolod kavkasionis CrdiloeTiT
mdebare vake miwebi iyo, romelic sacxovreblad sakmarisad
vargisi iyo. CrdiloeTiT mcxovrebi yivCayebi am dros ukve
Zalian dasustebulebi iyvnen. kargi sacxovrebeli pirobebi ki
daCqarebuli demografiuli zrdisTvis aris xelsayreli.
me-5 saukuneSi, roca osebma vaxtang gorgasals da mostaces,
igi, rogorc v. WilaZe ambobs Tavis wignSi ,,qarTlis cxovrebis
qronikebi~1, 172000-iani jariT gadavida CrdiloeT kavkasiaSi,
daamarcxa osTa da xazarTa gaerTianebuli jari da didi xniT
daaviwya maT samxreTis gza. ukan dasavleTidan, jiqeTisa da
afxazeTis gavliT dabrunda, saidnac bizantielebi gandevna
(SeiZleba es ricxvi gadaWarbebulia, sxvagan 100000 meomari weria,
magram, rogorc Cans, gorgasalma marTlac Zalian didZal jars
mouyara Tavi. amxela jari qarTvelebs arc manamde da arc amis
mere ar SeukrebiaT da miT umetes qveynis farglebs
1)
v. WeliZe ,,qarTlis cxovrebis
saqarTvelo~, Tbilisi, 1981 w. gv.227
qronikebi",
wigni
1.,
,,sabWoTa
gareT ar gauyvaniaT. SedarebisaTvis, me-13 saukuneSi Cingiz-yaenma
Tavisi dapyrobebi 150000 kaciT daiwyo). mas CrdiloeT kavkasia
rom SemoeerTebina, SeeZlo maTi mosaxleobiT Seevso jari da
kidev
ufro
gaZlierebuliyo,
rogorc
amas
monRolebi
akeTebdnen, an rogorc daviT aRmaSeneblma gamoiyena yivCayebi da
saqarTvelos
ZlierebisaTvis
aoma.
magram
qarTvelebis
eqspanisias CrdiloeTiT xels uSlida kavkasionis qedi. Zneli
iyo dapyrobili xalxis kontroli. gavixsenoT Tundac, rogor
uWirdaT
qarTvel
mefeebs
fSav-xevsureTSi
qristianobis
gavrceleba.
10
vaxtang gorgasalsac Zalin Zlieri mezoblebi da mtrebi
hyavda bizantiisa da sparseTis saxiT. igi xSirad sargeblobda
bizantiasa da sparseTs Soris arsebuli uTanxmoebiT da kargad
iyenebda
amas, magram saqarTvelos
am mezoblebis
Zala
mniSvnelovnad aRemateboda qarTvelebisas. ase, rom aseT
garemoSi qveynis gaZliereba umZimesi saqme iyo. es mis did
niWierebas usvams xazs.
saerTod, gorgasalis mefobis dros bevri uprecedento
movlena moxda saqarTveloSi: saqarTvelos istoriaSi yvelaze
mravalricxovani jaris gamoyvana, Cvenamde moRweuli pirveli
qarTuli hagiografiuli nawarmoebis ,,SuSanikis wamebis" dawera,
qarTuli eklesiis bizantiis gavlenis sferodan gamoyvana da
kaTolikosis postis SemoReba, Tbilisis daarseba da rac
aranakleb sainteresoa, igi iyo udidesi qarTveli filosofosisa
da moRvawis petre iberis naTesavi, romelic Tavis mxriv unda
yofiliyo saqarTveloSi me-6 saukuneSi Camosuli asirieli
mamebis maswavlebeli.
romis
imperiis
sazRvrebis
Savi
zRvis
aRmosavleT
napirebamde
gavrcelebis
Semdeg
saqarTvelo
maSindeli
civilizaciis periferiasTan aRmoCnda da mas hqonda kargi Sansi
gamoeyenebina es, magram isev
da isev kavakasioni iyo
gadaulaxavi zRude CrdiloeTSi gafarToebisa da gaZlierebis.
aq uneburad gagaxsendeba miTi amiranze, romelic kavasionze iyo
mijaWvuli da verafriT ver wyvetda borkilebs.
Tuki qarTveli mosaxleoba gadadioda kidec CrdiloeTiT,
samxreTidan
dampyrobelTa
SetevebiT
Tavgabezrebulebi,
sabolood mainc dakargavdnen saqarTvelosTan kulturul
kavSirs da CrdiloeTis xalxebSi gaiTqvifebodnen. meores mxriv
mtrebisagan dawiokebuli xalxi kavkasionis kalTebs afarebda
Tavs. ase, rom kavkasioni Znelbedobis Jams gvicavda, xolo
gaZlierebis dros ki Cvens eqspansias zRudavda. swored nakleb
dasaxlebuli da nakleb ganviTarebuli xalxebis xarjze
moaxerxes rusebma gaZliereba, roca azieli momTabareebisagan
Seviwrovebulebi
Tavidan
CrdiloeTiT
iwevdnen,
xolo
moZlierebis Semdeg ki TviTon daiwyes maTi Seviwroveba.
me-11 saukunidan, isev ukan me-9 saukuneSi davbrundeT da
vnaxoT ra xdeboda am periodSi cota CrdiloeTiT. am dros
Camoyalibda pirveli rusuli saxelmwifo kievis ruseTi. es
adgilebi Sav zRvas esazRvreba da sacxovreblad xelsayreli
pirobebia, ramac xeli Seuwyo mis Camoyalibebas. mas mWidro
kavSiri hqondaT bizantiasTan, rasac aq marTlmadideblobis
bizantiidan gavrceleba mowmobs. kievis rusebi Seviwrovebuli
iyvnen aRmosavleTidan mosuli momTabareTa laSqrobebiT da
nel-nela
Crdilo-aRmosavleTiT
iwevdnen
(risi
gakeTebis
saSualebasac
qarTvelebi
moklebuli
iyvnen),
nakleb
11
dasaxlebuli teritoriebis da nakleb ganviTarebuli xalxebis
Seviwrovebis xarjze1(ix. danarTi 7). rusebs gaZliereba ar
dascaldaT, me-13 saukuneSi isini monRolebma daipyres. Tumca
unda iTqvas, rom evraziuli skolis warmomadgeneli rusi
geopolitikosebi am movlenas sulac ar afaseben uaryofiTad da
Tvlian, rom aman safuZveli Cauyara rusuli saxelmwifos,
rogorc evraziul saxelmwifos Camoyalibebas. maT faqtiurad
gadaibares
TaTar-monRolTa
miwebi
da
am
dapyrobili
mdgomareobidan gaZlierebulebi gamovidnen. me-15 saukunidan, ki
roca monRolTa uReli gadaagdes, me-19 saukunemde, sakamaod
moZlierebul rusul saxelmwifos Zlieri dampyrobi aRar
damuqrebia. qvemoT vnaxavT, Tu ra mZime mdgomareobaSi iyvnen
qarTvelebi daaxloebiT imave periodSi.
me-13
saukuneSi,
Cinuri
civilizaciis
maxloblad,
gaZlierdnen gobis udabnoSi da mis mimdebare stepebze
mcxovrebi
momTabare
monRolTa
tomebi.
maT
dasabamidan
izidavdaT CineTis nayofieri miwebi da aRmosavleTSi yvelaze
metad ganviTarebuli civilizacia. isini mudmivad esxomdnen Tavs
CineTs, maSin roca CineTisaTvis monRolTa sacxovrebeli
arasdros, Zlierebis xanaSic ki ar iyo mimzidveli. monRolebis
saZovrebis maxloblad gadioda aseve abreSumis gza da albaT am
civilizebuli samyaros danaxva maT Tvals sWrida, albaT
raRaceebs swavlobdnen kidec maTgan. mokled, monRolebs mTeli
Tavisi istoriis manZilze mteri ar hyoliaT. maT gaZlerebas,
Tundac demografiulad xels aravin uSlida. Tavisi unayofo da
mezoblebis nayofieri miwebi da ganviTarebuli civilizacia ki
agresias uZlierebda, rasac mohyva kidec maT mier msoflios
dapyroba evropamde. monRolebis agresia yvela mimarTulebiT
iyo
mimarTuli
garda
CrdiloeTisa,
radganac
iq
cudi
sacxovrebeli pirobebi iyo. monRolebma Zalian bevri xalxi
daipyres. maT damorCilebul mdgomareobaSi SenarCunebas ki didi
resursi sWirdeboda. es resursi uasasrulo aravis aqvs da
monRolebis imperiac bolosdabolos daiSala, monRolebis didi
nawili ki maT mier dapyrobil xalxebSi gaiTqvifa.
sanam
imperia
iTvisebs
dausaxlebel,
an
nakleb
ganviTarebuli
xalxebis
teritoriebs,
es
Tavidan
maT
gaZlierebas iwvevs. radganac iyeneben dapyrobili qveynis
resursebs (naZarcvs laSqris dasaqiraveblad da sarCenad,
dapyrobili xalxi gahyavT saomrad, iyeneben maT miwebs
gansasaxleblad da ukeTes pirobebSi gasamravleblad), romelic
Tavidan ufro metia, vidre am xalxebis damorCilebaze
1)
,,атлас офицера", военно-топографическое управление, москва 1984. стр.260
daxarjuli resursi. mas Semdeg rac ufro metad ganviTarebul
xalxebs ipyrobs da rac mets ipyrobs imperia, sul ufro meti
resursi
exarjeba
xalxebis
damorCilebul
mdgomareobaSi
12
SesanarCuneblad. garda amisa, ekonomistebisaTvis cnobili
klebadi ukugebis kanonis Tanaxmad, imperia dapyrobili miwebis
sul ufro naklebi resursis
aTvisebas axerxebs. sabolood
imperia ifiteba da ingreva. rogorc monRolebs daemarTaT.
monRolTa uRelis gadagdebis Semdeg, me-15 saukunidan
rusebma daiwyes aRmosavleTiT gafarToeba nakleb dasaxlebuli
da SedarebiT susti xalxebis xarjze. moZlierebis Semdeg, ki
radanac maTi miwebi sacxovreblad ar iyo maincadamainc
xelsayreli, daiwyes samxreTiT gafarToeba. isev gaZlierebul
rusul saxelmwifosTan SedarebiT susti xalxebis miwebis
mitacebiT.
dasavleTiT
isini
ufro
did
winaaRmdegobas
xvdebodnen da am mimarTulebiT didad ver gafarTovdnen.
teqnologiebisa
da
sameurneo
wesebis
daxvewisa
da
ganviTarebuli qveynebidan gadmoRebis Semdeg sul ufro meti
miwa xdeba sacxovreblad SedarebiT vargisi, rac saSualebas
iZleoda esa Tu is qveyana demografiulad da politikurad
gaZlierebuliyo.
monRolebis mier dapyrobil xalxebs Soris qarTvelebic
iyvnen. monRolebma saqarTvelo me-13 saukuneSi daipyres.
monRolebis Semosevamde xuTi wliT adre ki TbilisSi
SemoiWra, daarbia da 100000 adamiani qristianobisaTvis metexis
xidTan awama xvarazmelma (es saxelmwifoc Turanis dablobze
mdebareobda) jalaledinma. miaqcieT yuradReba es asi aTasi
wamebuli brZolis dros ki ar daiRupa, aramed omis wagebis
Semdeg daxoca jalaledinma.
me-14
saukuneSi
giorgi
brwyinvalis
mefobis
dros
saqarTvelom cota suli moiTqva. amas garkveulad xeli Seuwyo
monRolTa
samxreTuli
urdos,
ilxanTa
samefos
Sida
winaaRmdegobebiT dasustebam. amis gamo, mcire xniT Seiqmna
metnaklebad xelsayreli sagareo viTareba, rac kargad gamoiyena
giorgi brwyinvalem. es ar iyo ioli saqme, radganac gamefebis
dasawyisSi igi mxolod Tbiliss akontrolebda da mas Tbilisis
mefes uwodebdnen. miuxedavad amisa giorgi brwyinvalem mainc
moaxerxa saqarTvelos gaerTianeba da gaZliereba. rom ara misi
niWiereba, SeiZleba es garkveulad gaumjobesebuli sagareo
viTareba
gamouyenebli
darCeniliyo.
(misi
mefobis
dros
gadaecaT qarTvelebs qristes saflavis gasaRebi da me-15
saukunis
Suawlebamde
qarTvel
episkoposze
gadmodioda
aRdgomis cecxli) a. jafariZe tomi me-12 gv.148)
me-14 saukuneSi Turanis dablobis mimdebare teritoriaze
kvlav gaZlierda gaTurqebuli monRoluri tomi Temur-lengis
xelmZRvanelobiT.
mas,
misi
mezobeli
miwebis
dapyrobis
(ZiriTadad iranisa da kavkasiis) dros uxdeboda Setakebebi,
CrdiloeTSi mdebare oqros urdos xanTan ToxTamiSTan. Temur-
13
lengma 17 wlis ganmavlobaSi 8-jer ilaSqra saqarTveloSi da
umZimesi ziani miayena qveyanas, Tumca saxelmwifoebriobis moSla
ver moaxerxa. misi aseTi sisastike qarTvelTa mimarT imiT iyo
gamowveuli, rom undoda kavkasionis qedis gakontroleba, rom
ToxTamiSi samxreTiT ver gadmosuliyo.(qarTvelebma marTlac
gauxsnes darialis xeoba Temur lengis mTavar mters oqros
urdos xans ToxTamiSs). ase iyo, Tu ise Temur lengis
Semosevebma qveyana Zalian daasusta. misma laSqrobebma iransac
gamoacala Zala. saerTod albaT mahmadiani dampyrobeli
qristian qarTvelebs ufro sastikad eqceoda vidre mahmadian
xalxebs.
Temur-lengis
Semosevebamde
cota
xniT
adre
saqarTveloSi Savi Wiric mZvinvarebda.
momdevno wlebSi, me-15 sukunis dasawyisSi, isev moZlierdnen
wina aziaSi Camosaxlebuli Turqebi da maTi monaTesave
Turqmanuli
tomebi
(Temur-lengma,
Cvengan
da
iranisagan
gansxvavebiT, maT winaaRmdeg mxolod erTxel ilaSqra). maT
osmaleTi
da
ori
Turqmanuli
saxelmwifo
Seqmnes,
Savbatknianebis
da
TeTrbatknianebis
saxelwodebiT.
orive
maTganma jer Savbatknianebma, xolo Semdeg ki TeTrbatknianebma
dalaSqres, rogorc saqarTvelo, aseve irani. TeTrbatknianebma ki
iranis dasavleT nawilic daipyres. maTi agresia ZiriTadad
aRmosavleTisaken iyo mimarTuli da ara dasavleTisaken(rogrc
Cans yvelaze metad dasustebul qveynebs irCevdnen
sadac xelsayrel sagareo viTarebaSi Zlierdeboda
tomebisagan Semdgari saxelmwifo osmaleTi. ase,
aRmosavleTiT mdebare saqarTveloca da iranic me-15
dasustebulebi Sexvdnen.
eqspansiisaTvis),
maTi monaTesave
rom wina aziis
saukunes sakmaod
samagierod ufro xelsayrel pirobebSi aRmoCndnen da Zalin
gaZlierdnen, wina aziaSi konstantinopolis maxloblad me-11
saukuneSi
Camosaxlebuli
Turqebi,
igive
osmalebi.
maTi
gaZlierebis erT-erTi mizezi SeiZleba isic iyo, rom isini
adgilobrivi mosaxleobis aqtiuri asimilaciis politikas
atarebdnen. Turqebis winapari oRuzebi ganviTarebis sakmaod
dabal safexurze idgnen, amitom, rogorc Cans, maT ar hqondaT
Zlier ganviTarebuli erovnuli qedmaRlobis grZnoba, rac kargi
winapiroba
iyo
intensiuri
asimilaciis
politikis
gatarebisaTvis. es amcirebda Sida winaaRmdegobebs saxelmwifoSi
da amasTanave swrafad izrdeboda adamianuri resursic (garda
amisa, omSi gamosayeneblad qristianuli qveynebidan bavSvebs
itacebdnen da meomrebad zrdidnen). osmaleTis dasavleTiT
mdebare bizantia, ukve sakmaod moberebuli da dasustebuli iyo.
ase, rom osmaleTs arc aRmosavleTiT da arc dasavleTiT iseTi
mteri ar hyolia, rom mniSvnelovnad Seewuxebina. aman xeli
Seuwyo Turq-osmalebis gaZlierebas.
14
Turqebma me-11 saukuneSi dawyebuli saqme me-15 saukuneSi
warmatebiT daasrules da daangries bizantiis imperia. mis
adgilze ki Camoayalibes osmaleTis imperia.
marTalia romis papi SeaSfoTa TurqTa xelmeored aseTma
gaZlierebam da daapira koaliciuri laSqris Sekreba TurqTa
winaaRmdeg, axali jvarosnuli laSqrobis mosawyobad me-15
saukuneSi, magram es gegma ar ganxorcielda. am droisaTvis
evropaSi gavrcelebas iwyebs protestantuli Sexedulebebi.
Tavidan ZiriTadad germanelebSi. papis avtoriteti aRar iyo
iseTi didi, rogorc jvarosnuli laSqrobis dros. amas garda,
rac mTavaria, inglisi da safrangeTi 1453 wlamde (zustad am
wlis gazafxulze aiRes konstantinopoli Turqebma.) erTmaneTis
winaaRmdeg aswlian omSi iyvnen Cabmulni. erTi sityviT, evropas
Tavisi problemebi hqonda da igi ar daexmara bizantias Turqebis
winaaRmdeg da isic daeca.
bizantiis imperiam iarseba msoflios imperiebs Soris
yvelaze did xans. igi Tavidan romis imperiis nawili iyo, me-4
saukunidan, ki mas Semdeg rac romis imperia daiSala dasavleT
da aRmosavleT imperiebad, aRmosavleT nawilma me-4 saukunidan
gaagrZela damoukideblad arseboba bizantiis imperiis saxiT da
iarseba me-15 saukunemde, sanam osmalebma ar daangries (bizantia
Sinagani winaaRmdegobebis gamo ki ar daingra, aramed gareSe
mtrebma
daangries).
bizantiis
imperiis
aseTi
xangrZlivi
arsebobis erT-erTi xelisSemwyobi piroba, Cemi azriT, unda
yofiliyo is, rom am dros mecniereba nela viTardeboda,
teqnologiebi nela icvleboda. es iwvevda msoflioSi mimdinare
movlenebis neli tempiT cvlas, e.i. realoba nela icvleboda.
rogorc zemoT vnaxeT, saqarTvelo me-15 saukunes Zalian
dasustebuli Sexvda. es aris saqarTvelosaTvis umZimesi
periodis dasawyisi. me-15 saukuneSi bizantiis dacemas, TiTqmis
maSinve mohyva, saqarTvelos vasali trapizunis imperiisa da
saqarTvelos daSla. ar aris gamoricxuli, rom osmalebi
aqezebdnen qarTvel urC Tavadebs mefis winaaRmdeg, radganac
droSi ucnaurad emTxveva saqarTvelos daSla da osmaleTis
CvenTan gamezobleba erTmaneTs. osmaleTs, aRar hyavda regionSi
gamawonasworebeli
Zala.
saqarTvelo
ki
periferiaze
ar
mdebareobda, rom suli moeTqva da Zalebi moekriba. ase, rom
saqarTvelos gadarCena mxolod meore aRmaSenebels Tu SeeZlo.
igi ar Canda da saqarTvelos saqme Zalian grZeli daRmarTisaken
wavida. qarTvelebis sasaxelod unda iTqvas, rom Cven mainc
movaxerxeT qarTvelobis SenarCuneba, miuxedavad dasabamidan,
centraluri, Zalian mZime geopolitikuri mdebareobisa. es
metyvelebs qarTvelTa did sasicocxlo energiaze da sulier
Zlierebaze. gavixsenoT, rom bevrma xalxma ver gauZlo da
gadaSenda. Sors rom ar wavideT, magaliTisaTvis Cveni mezobeli
albanelebic kmara.
15
me-16 saukuneSi kvlav gaZlierebas iwyebs irani. unda iTqvas,
rom irani aranakleb Seviwroebuli iyo ucxoeli dampyroblebis
mier. magram iranelebi, Tu ar CavTvliT makedonelis laSqrobas,
Zlierdebodnen
uZvelesi
droidanve
arab
dampyrobelTa
gamoCenamde, anu me-7 saukunemde. maT teritoriaze gadioda
abreSumis gzis ZiriTadi arteria, saidanac did mogebas
naxulobdnen. dasavleTidan emezoblebodnen maRal ganviTarebul
romis, xolo mogvianebiT bizantiis imperiebs. aRmosavleTiT ki
Zlieri mezobeli ar hyavdaT. aseTma periferiulma da amave dros
civilizebul saxelmwifosTan siaxlovem xeli Seuwyo iranelTa
gaZlierebas da SedarebiT did teritoriaze gansaxlebas da
gamravlebas.
faqtiurad
isini
mTlianad
gansaxldnen
im
periodisaTvis sasicocxlod xelsayrel mis aRmosavleTiT
mdebare mezobel miwebze. dasavleTiT gafarToebas ki romi da
bizantia uSlida xels. imis gamo, rom maT demografiul
SedarebiT mravalricxovnebasa da farTo arealze gavrcelebas
adreve hqonda safuZveli Cayrili, ufro swrafad moaxerxes
fexze dadgoma da me-16 saukunis mere iranelebi isev
moZlierdnen. am periodisaTvis mas aRarc Zlieri dampyroblebi
ar
aviwroebdnen
aRmosavleTidan.
misi
Zlierebis
pikebi
ZiriTadad Sah-abazisa da cota mogvianebiT nadir-Sahis mefobas
ukavSirdeba. es pikebi ar iyo xangrZlivi da umetes wilad am
Sahebis pirovnuli niWiT iyo ganpirobebuli. Tumca Cven kargad
viciT Tu ra didi ziani mogvayenes maT. iranis gadametebuli
sisastike saqarTvelos mimarT SeiZleba nawilobriv isev imiT
aixsnas, ramac Temur lengis da murvan yrus sisastike gamoiwvia.
irans eSinoda Zalian gaZlierebuli rusuli saxelmwifos
samxreTiT agresiis da sasicocxlod aucileblad miaCnda
kavkasionis gadmosasvlelebis xelSi Cagdeba.
Zalian kargi Sansi hqonda erekle me-2-s, me-15 saukunidan
dawyebuli es grZeli dacemis periodi me-18 saukuneSi cota xniT
mainc SeeCerebina. am dros TurqeTs da irans Tavisi didebis
mwvervali ukve gavlili hqondaT da sustdebodnen. erekle
udavod uniWieresi mxedarTmTavari iyo da Tavisi Seupovari
brZoliT moaxerxa qarTl-kaxeTis samefosaTvis SemoeerTebina
somxeTisa da azerbaijanis teritoriebis nawili.
amave dros
SesaZlebeli gaxda imereTis samefosa da qarTl-kaxeTis samefos
usisxlod gaerTianeba, roca imereTis Tavadebma SesTavaza mas
gaerTianeba ereklem es momenti ver gamoiyena da mudmivad
rusebTan kavSirs eZebda, romlebic mas sul atyuilebdnen da
Ralatobdnen, riTac misi gaZlierebuli samefos dasusteba
surdaT.
erekles
ar
hqonda
sasicocxlo
aucilebloba
rusebisaTvis daxmareba eTxova. miT umetes, rom daxmarebis
nacvlad Ralats iRebda da ruseTTan kavSiriT kidev ufro
aRizianebda iransa da TurqeTs. bolos irani did fulsac ki
sTavazobda
mas
saqarTvelos
fexze
dasayeneblad,
Tuki
samagierod erekle rusebs kavkasiaSi ar CamouSvebda.
16
saqarTvelos istoriis ZiriTadi momentebis SedarebiT
dawvrilebiT ganxilvis Semdeg kvlav davubrundeT evropas da
vnaxoT ra xdeboda iq, roca saqarTveloSi yvelaze grZeli
dacemis periodi iyo, rac marto obieqturi pirobebis brali ar
unda yofilyo.
me-15
saukunisaTvis
evropaSi
ukve
sxva
realobaa.
ganviTarebulia naosnoba. evropa udidesi aRmoCenebis mijnazea.
me-15 saukunis bolos portugalielebma aRmoaCines afrikis
SemovliTi gza indoeTisaken (abreSumis gzis alternatiul gza),
xolo espanelebma ki amerika. evropis yuradReba materiks
moaklda da daiwyes axali miwebis Zebna msoflio okeaneSi.
me-15 saukunidan dawinaurebas iwyebs espaneTi. igi am dros
aris evropis periferia. garda amisa igi aris qveyana, romelsac
aqvs gasasvleli, rogorc xmelTaSua zRvaze aseve atlantikis
okeaneSi. rogorc gvaxsovs, romisa da bizantiis imperiebis
vaWrebi aRmosavleTTan vaWrobdnen abreSumis gziT. amas maTTvis
didi
mogeba
mohqonda.
am
qveynebSi
mudmivad
eZebdnen
alternatiul ufro moxerxebul gzas CineTamde da indoeTamde.
evropelebs ukve sakmarisad kargad hqondaT ganviTarebuli
naosnoba xmelTaSua zRvaze intensiuri curviT.
periferiaze mdebare espaneTis gaZlierebas imanac Seuwyo
xeli, rom inglisi da safrangeTi (romelTac aseve hqondaT
okeaneSi gasasvleli) me-14 _ me-15 saukuneebSi asTeqvsmeti weli
eomebodnen erTmaneTs da dasustebuli iyvnen. es omi me-15
saukunis Sua xanebSi damTavrda. espaneTisa da portugaliis
garda evropis arcerT sxva qveyanas ar hqonda, periferiuli
mdebareobisa da aqedan gamomdinare mSvidobiani ganviTarebis
saSualebasTan erTad, erTdrouli siaxlove, rogorc xmelTaSua
zRvasTan (sadac sanaosno vaWroba iyo Tavidanve ganviTarebuli),
ise okeanesTan. espaneTs ainteresebda Tu ra xdeboda misi
dasavleT napirebs miRma da amitomac daafinansa man, warmoSobiT
italieli, kolumbi axali gzis mosaZebnad.
ase, rom espaneTs ekava xelsayreli periferiuli mdebareoba
me-15 saukunis evropaSi. aman misi mSvidobiani ganviTarebis Sansi
gazarda. misi mezoblebi ki erTmaneTTan xangrZlivi omiT iyvnen
dakavebulebi. aman espaneTs misca saSualeba gaZlierebuliyo da
meti resursi daeTmo okeanis miRma miwebis SeswavlisaTvis, iseve
rogorc portugalias.
espaneTma Seqmna yvelaze vrceli imperia, magram es imperia
ZiriTadad
sustad
ganviTarebuli
xalxebis
miwebisagan
Sedgeboda. evropis sxva qveynebic gamalebuli iTvisebdnen
faqtiurad dausaxlebel miwebs. es ki, rogorc vTqvi xelsayreli
pirobaa gasaZliereblad msoflio imperiis Seqmnis gzaze.
civlizaciis miRma arsebuli dausaxlebeli miwebi da maTi
17
resursebi saSualebas aZlevdaT maT Zalebi moekribaT da
gaZlierebis Semdeg isev SeetiaT Zveli samyarosaTvis, masze
kontrolis
mosapoveblad
da
msoflioze
erTpirovnuli
batonobis misaRwevad. am saqmiT, momdevno wlebSi, espaneTis
garda safrangeTi, holandia, portugalia da inglisi iyo
dakavebuli.
holandia espaneTis imperiis SemadgenlobaSi Sedioda. es
ufro intesiurs xdida naosnobasa da saerTaSoriso vaWrobaSi
dawinaurebul
samyarosTan
urTierTobebs.
amasTan
erTad
holandiis
sanapiro
yureebiani
da
kunZulovania,
rac
xelsayrelia navsadgurebisaTvis. holandielebi xedavdnen, rom
saokeano vaWrobas didi mogeba mohqonda, TviTonac daxelovdnen
am saqmeSi da
sakmao simdidrec moixveWes. holandiaSi
erTdroulad
daiwyo
burJuaziuli
revoluciac
da
ganmaTavisuflebeli moZraobac, rac me-16 saukunis bolos
revoluciis
gamarjvebiTa
da
damoukideblobis
mopovebiT
damTavrda. amas holandiis metropoliisagan siSoremac Seuwyo
xeli.
mas Semdeg, rac am qveynebma auTvisebeli miwebi aiTvises,
daiwyes erTmaneTis Seviwroveba. aq ki geopolitikis kanonebiT
sxva Tanabar pirobebSi gaimarjvebda is, visac ukeTesi
geopolitikuri mdebareoba hqonda. aseTi inglisi iyo. igi
evropidan gamoyofili, wyliT daculi kunZulia. roca yoveli
mxridan
wyliTa
xar
garSemortymuli
da
msofliosTan
dakavSireba gemis garda arafriT SegiZlia, ra Tqma unda es
kargi winapirobaa naosnobis ganviTarebis maRali tempebisaTvis.
misma periferiulma da kunZulovanma mdebareobam, rogorc Cans
ganapiroba msoflioSi misi, rogorc sazRvao qveynis gabatoneba.
intensiuri vaWroba, xels uwyobs komerciul azrovnebas.
roca aseTi adamianebis wili qveyanaSi imatebs, iwyeba axali
inovaciebis
saswrafod
danergva
cxovrebaSi,
radganac
komersantebi mogebaze arian orientirebuli da cdiloben am
siaxliT miiRon damatebiTi mogeba. es aCqarebs axal aRmoCenebs,
rac Tavis mxriv iwvevs axali realobebis ufro swrafad cvlas
da aCqarebs istorias.
me-18 saukunidan inglisSi iwyeba industriuli revolucia.
am droisaTvis igi ukve faqtiurad msoflio okeaneebis
erTpirovnuli mbrZanebelia. mas ukve Camocilebuli hyavs yvela
ZiriTadi konkurenti zRvaze. bevrisaTvis gaugebari rCeba, Tu
ratom daiwyo es revolucia maincadamainc inglisSi da ara
vTqvaT germaniaSi1. amaze pasuxis gasacemad gavixsenoT, rom
abreSumis gzam arseboba Sewyvita me-17 saukuneSi, maSin roca
aTvisebuli iqna axali sazRvao gza afrikis SemovliT CineTsa
da indoeTSi. igi bevrad ufro grZeli iyo, vidre saxmeleTo gza.
es ki mowmobs imas, rom mgzavroba xmeleTiT bevrad ufro
18
mouxerxebeli iyo, vidre zRviT. ase, rom naosnobis da
gemTSeneblobis ganviTarebam gamoiwvia ufro mosaxerxebeli
transportis gamoyeneba vaWrobisaTvis. naosnobis ganviTrebam,
rogorc komunikaciis ufro mosaxerxebelma saSualebam, savaWro
urTierTobebi ufro intensiuri gaxada. aqedan ki iolad
SeiZleba imis mixvedra, rom vaWrobaSi da Sedegad komerciaSi is
xalxi daxelovndeboda yvelaze adre da ukeT, visac naosnoba
hqonda yvelaze metad ganviTarebuli. aseTi, ra Tqma unda
kunZulovani inglisi iyo. zemoT vaCveneT, Tu rogor iwvevs
vaWroba da komercia inovaciebis aRmoCenisa da misi cxovrebaSi
danergvis daCqarebas. swored amas unda Seeqmna is winapiroba
inglisSi, ramac gamoiwvia industriuli revolucia yvelaze
adre da maincdamainc inglisSi. inglisis gaZlierebas xeli
imanac Seuwyo, rom me-11 saukuneSi normanebis (vikingebis) mier
dapyrobis Semdeg igi aravis daupyria. amas misi kunZulovani da
periferiuli mdebareoba uwyobda xels.
aqve SeiZleba citatis moyvana a. movsesianisa da s.
ognivcevis wignidan2: ,,ekonomikur istoriaSi SeimCneva mkafio
kanonzomiereba - rac ufro ukeTesia ekonomikis mdgomareoba, miT
ukeTesia gzebi da, piriqiT." es SesaZloa imitom xdeba, rom kargi
gzebi, iseve rogorc transporti, Tu sxva ganviTarebuli
komunikaciis saSualebebi xels uwyobs vaWrobis intensifikacias
da aqedan gamomdinare komercias. es ki, Tavis mxriv, ekonomikis
aRmavlobas uwyobs xels.
zemoT ukve
vTqviT, rom civilzaciur
resurssa da
tradiciebs SeuZlia daaCqaros, an Seaferxos xalxis ganviTareba.
amis magaliTia iaponia. iaponiaSi me-18 saukunemde zRvaSi gasvla
ikrZaleboda, rac aferxebda am qveyanaSi vaWrobis ganviTarebas.
xolo islami ki aferxebs sabanko saqmis ganviTarebas, radganac
sesxis procentiT gacemas krZalavs. SeiZleba am magaliTebis
kidev gagrZeleba, magram aq yvelaze TvalSisacemi magaliTebi
momyavs. civilizaciuri resursebis mniSvnelobis sakiTxi Zalin
kargad aqvT ganxiluli a. movsesiansa da s. ognivcevs TavianT
wignSi3.
amerikis aRmoCenasa da espanelebis mier amerikidan oqros
Camotanam mTeli evropis yuradReba amerikisaken miapyro. daiwyo
1) a. dugini, ,,geopolitkis safuZvlebi", ,,mTawmindeli", Tbilisi, 1999. gv.393
2) a.g. movsesiani, s.b. ognivcevi ,,msoflio ekonomika", t. 1. Tbilisi, 2004. gv.231
3) a.g. movsesiani, s.b. ognivcevi ,,msoflio ekonomika", t. 1-2 Tbilisi, 2004.
oqros
cieb-cxeleba.
gamdidrebis
msurvelebi
evropidan
amerikisaken daiZrnen. am pirvelma evropelebma, romelic ucxo
kontinentze gadasaxlebis risks oqrosa da gamdidrebis
survilis gamo swevda, Seqmna pirveli evropuli dasaxlebebi da
gaaadvila evropidan Semdegi emigrantebis gadmosvla. aman
19
sabolood adgilobrivi indieli mosaxleobis Seviwroeba da
ganadgureba gamoiwvia. swored aseTi aJiotaJis ar arsebobam
gadaarCina afrikeli mosaxleoba ganadgurebas da afrika
evropelebiT masiurad dasaxlebas. istoriulad afrikuli da
evropuli civilzaciebis gamyofi xmelTaSua zRva ki ara saharis
udabno iyo.
dRes oqroze ufro strategiuli nedleuli navTobia. igi
dRevandel msoflioSi bevri konfliqtis mizezia. aqve minda
qarTvel mkiTxvels Sevaxseno, rom arabeTis naxevarkunZulze
Tavmoyrilia
navTobis
msoflio
maragebis
60%,
xolo
azerbaijanis navTobis maragi ki mas mniSvnelovnad Camouvardeba.
am sakiTxs xazs imitom vusvam, rom qarTvelebis garkveul
nawils
gadaWarbebuli
iluziebi
gaaCniaT
baqo-jeihanis
navTobsadenis mniSvnelobasTan dakavSirebiT. igi ver iqneba
saqarTvelos usafrTxoebis garanti, ise rogorc abreSumis gza
ar yofila Cveni usafrTxoebis garanti.
ase iyo, Tu ise, amerika evropelebma aiTvises. axla igi
civilizebuli samyaros periferia gaxda da evropisagan okeaniT
iyo daculi da daSorebuli. swored aman Seuwyo xeli Tavidan
amerikul koloniebs damoukideblobis mopovebaSi, xolo Semdeg
ki aSS-s gaZlierebas. aqac SeiZleba daisvas kiTxva amerikis
kontinentze mcxovrebi xalxebidan, ratom maincadamainc aSS
ganviTarda yvelaze swrafad? rogorc viciT, isini inglisidan
gamdidrebisaTvis
Camosaxlebuli
adamianebisagan
Sedgeba.
inglisSi ki komercia yvelaze metad iyo ganviTarebuli. es iyo
xalxi, romelTac aSS-Si gadmoitanes yvelze ganviTrebuli
komerciuli
suli.
es
ki
mniSvnelovani
winapirobaa
teqnologiuri
da
ekonomikuri
dawinaurebis.
periferiaze,
mtrebisagan daculi aSS sakamod moZlierda da meore msoflio
omis Semedeg nel-nela msofliozec gabatonda.
miuxedavad safrangeTisa da germaniis araerTi mcdelobisa
maT ver moaxerxes didi imperiebis Seqmna. gavixsenoT, rom bolo
saukuneebSi, roca evropis yvela xalxi sakmarisad ganviTarda,
germania civilizebuli evropis Suaguli gaxda. Sua mdebareoba
ki, rogorc istoria amtkicebs, ar uqmnis xelsayrel sagareo
viTarebas qveyanas. imis gamo, rom civilizebuli erebiT mWidrod
dasaxlebul regionSi mdebareoben, arc erT evropul qveyanas ar
mieca saSualeba evropaSive gafarToebuliyvnen.
evropaSi iyo kidev erTi Zlieri imperia, avstrieli
habsburgebis imperia, romelic evropis SuagulSi mdebareobda.
igi faqtiurad zemoT ganxiluli wesidan gamonaklisia. mis
SemTxvevaSi imis Tqma SeiZleba, rom man Tavisi teritoriebis
mniSvnelovani nawili omebiT ki ara, aramed misi marTveli,
habsburgTa
dinastiis
warmomadgenelTa
xelsayreli
qorwinebebiT SeierTa da aseTi gziT ubrZolvelad gaZlierda.
20
avstrieli habsburgebis imperia magaliTia imisa, Tu rogor
SeiZleba swori diplomatiiT da warmatebuli politikiT,
geopolitikurad
araxelsayrel
pirobebSic
gaZlierdes
saxelmwifo. am imperiam sakmaod did xans iarseba, pirvel
msoflio omamde.
germaneli geopolitikosi karl Smiti ambobs1: k.marqsma
`Tavisi mosazrebebi aiyvana universalur msoflio istoriul
doqtrinamde da Camoayaliba `klasobrivi brZolis~ gaiolebuli
Tezisi,
maSin
roca
sinamdvileSi
saubari
iyo
mxolod
industriul
revoluciis
konkretul
momentze,
romelic
ukavSirdeba rkinigzis, telegrafisa da orTqlis manqanis
gamogonebas".
Cveni
azriT,
ki
germaneli
da
rusi
geopolitikosebi
marqsiviT
Cqaroben
da
sakomunikacio
saSualebebis,
kerZod
ki
satransporto
saSualebebis
ganviTarebis (Sinauri cxovelebis gamoyenebiT gadaadgilebis
nacvlad
saokeano
naosnobaze
gadasvlam,
msoflios
komercializacia
gamoiwvia.
sakomunikacio
saSualebebis
ganviTarebam ki, globalizaciis procesebi daaCqara, radganac
gaadvila da ufro intensiuri gaxada msoflios sxvasxva
xalxebis
komerciuli urTierTobebi.)
Sedegad
msoflioSi
momxdar cvlilebebs miaweren, maTi azriT, universalur
msoflios istoriuli ganviTarebis mTavari kanonzomierebas,
saxmeleTo da sazRvao civilizaciebis dapirispirebisa da
dualizmis kanons. xolo inglisisa da Semdeg ki aSS-s, rogorc
,,sazRvao
qveynebis",
droebiT
gaZlierebas
miiCneven
am
dapirispirebis erTerT etapad, romelic ,,sazRvao Zalebis"
droebiTi gamarjvebiT damTavrda. Sua mdebareoba miaCniaT
geopolitikur upiratesobad, ris gamoc
germaniam, rogorc
evropis Suagulma, xolo ruseTma, rogorc evraziis Sua mdebare
sivrcem unda Semoikribos mis garSemo arsebuli saxelmwifoebi,
rom daamarcxon droebiT gaZlierebuli sazRvao civilizacia,
radganac, TiTqos, istoriulad saboloo gamarjveba saxmeleTo
civilizaciebs ekuTvniT.
Cemi azriT, ki xmeleTsa da zRvas araferi aqvT gasayofi.
gana SeiZleba ori gansxvavebuli ram maSinve, raime seriozuli
dasbuTebis
gareSe,
erTamaneTis
mimarT
dapirispirebulad
gamoacxado da Semdeg marqsiviT universaluri msoflio
istoriuli doqtrinebi Camoayalibo imisaTvis, rom msoflioSi
Seni gamorCeuli mdgomareoba amtkico, raTa Semdeg msoflio
imperiis Seqmnis ufleba daasabuTo. rusebs aseTma aCqarebam
erTxel revolucia moaxdenina da rogorc Semdeg aRmoCnda
gaumarTlebeli. sakomunikacio saSualebebis ganviTareba da
adamianebs Soris urTierTobaTa gaadvileba adre, Tu gvian
ueWvelad gamoiwvevda savaWro urTierTobaTa intesifikacias da
civilizebuli samyaros komercializacias, miuxedavad imisa
sazRvao
iqneboda
igi,
Tu
saxmeleTo,
kunZulovani,
Tu
kontinenturi. amasTan, rogorc msoflio istoriis analizi
21
gviCvenebs Sua mdebareoba sulac ar warmoadgens geopolitikur
upiratesobas.
dRes axalma teqnologiebma istoria Zalian daaCqara,
msoflio Zalian daapatarava. aRar darCa dedamiwis zurgze
periferiuli teritoriebi, amitom albaT momavalSi vercerTi
qveyana ver ganviTardeba ise, rom sxvebs SeumCneveli darCes misi
gaZliereba da mezoblebisagan daculi iyos. aSS-s epoqis gavlis
Semdeg albaT vercerTi qveyana veRar moaxerxebs erTpirovnulad
msoflioze gabatonebas. amis gakeTeba mxolod aliansebad da
blokebad gaerTianebis SemTxvevaSi iqneba
1)
a. dugini,
gv.391
,,geopolitkis safuZvlebi", ,,mTawmindeli", Tbilisi, 1999.
SesaZlebeli. albaT arc erT polusiani iqneba msoflio,
radganac
yovelTvis
darCebian
msoflios
gadanawilebiT
ukmayofilo Zlieri qveynebis jgufi, romlebic dapirispirebul
blokebs Seqmnian. amasTanave istoriis daCqareba gamoiwvevs
swrafad cvlad realobebs da es blokebi xSirad daiSlebian da
axal blokebad gadanawildebian. Tumca es mxolod varaudia.
politkiaSi ki winaswarmetyvelebebi iSviaTad sruldeba.
rogorc vxedavT, saqarTvelo Tavidanve civilizaciis Sua
gulSi iyo. amasTanave misi miwa Tavisi bunebriv klimaturi
pirobebis gamo TiTqmis yvela dampyroblisaTvis sanukvari iyo.
zRvis sanapiro teritoriebi bevri ramiT iyo momxibvleli. jer
erTi Tbili da notio hava iyo, rac primitiuli adamianebisaTvis
aq cxovrebas bevrad ufro aiolebda. miuxedavad teqnologiebis
daxvewisa, civi da udabno miwebi mainc bevrad cudi iyo
samxreTul da zRvispira miwebTan SedarebiT, dRevandeli
teqnologiebis pirobebSic ki aseTad rCeba.
me-20 saukuneSi geopolitikosebis mier damuSavebuli
TeoriebiT (makkinderisa da mehenis) ki evraziis sazRvao napirze
kontrolis ganxorcieleba dResac umniSvnelovanes pirobad
rCeba msoflio batonobis mosapoveblad. ase, rom evraziis
sanapiro
zona,
anu
rogorc
geopolitkosebi
uwodeben
,,rimlendi" mTeli istoriis manZilze iyo yvela dampyroblis
interesis sagani. adre ukeTesi sacxovrebeli pirobebis gamo,
axla ki umTavresad geopolitikuri mosazrebebis gamo. ase, rom
saqarTvelo dasabamidan dRemde isev msoflio politikuri
scenis SuagulSia. Cven Cveni Suamdebareobis gamo mudmivad
gviwevda Tavdasxmebis mogerieba. Tanac, arc reliefi ar
gvaZlevda gamravlebisa da gafarToebis saSualebas.
rogorc
istoriidan
Cans,
Cven
arasdros
gvqonda
xangrZlivi droiT keTilsasurveli sagareo viTareba da albaT
arc arasdros gveqneba. amitom Cven maqsimalurad efeqturad unda
22
gamoviyeneoT Cveni yvela resursi, gansakuTrebiT ki adamianuri
da inteleqtualuri. saqarTvelos ar aqvs imis fufunebis
saSualeba, rom misma mTavrobam dro dakargos da qveynis
resursi uyairaTod marTos. amas Cven istoria Zvirad dagvisvams.
aqve vityvi, rom inteleqtualuri resursebi midis im qveyanaSi,
romelic mdidaria. es ganviTarebuli qveynebis kidev ufro swraf
ganviTarebas iwvevs. Raribi qveyana ki kidev ufro Raribdeba
inteleqtualuri resursebis gadinebiT. am Caketil wres sabazro
ekonomika verasdros ver gawyvets. es SeiZleba mxolod
arasabazro Zalis CareviT, anu saxelmwifos aqtiuri politikiT
moxerxdes. amitom aseT gardamaval periodSi umniSvnelovanesia
saxelmwifos roli. TiTqmis yvela maRal ganviTarebuli
saxelmwifo Rrma krizisebidan mxolod saxelmwifos aqtiuri
CareviT gamodioda da ara bazarze dayrdnobiT.
r e z i u m e
geografiuli mdebareobis gavlena msoflios xalxTa da kerZod
saqarTvelos istoriaze, politikur Zlierebasa da
demografiaze.
demografiaze.
zaza wiqoriZe
naSromSi, ganxilulia msoflios bolo 5 aTaswliani
istoria da gamokveTilia msoflios ganviTarebis is mTavari
faqtorebi,
rac
iwvevda
msoflios
udidesi
imperiebis
warmoqmnasa da dacemas. am naSromSi msoflios ganviTarebis
yvelaze
mniSvnelovani
faqtorebis
gamosayofad
ugulebelyofilia istoriis iseTi momentebi, romlebic msoflio
masStabis imperiebis Seqmnas da dacemas ar iwvevdnen da mxolod
qveynebs Soris sazRvrebis cvlilebas asaxavdnen. saqarTvelos
istoria ki SedarebiT ufro dawvrilebiT aris ganxiluli.
am naSromSi naCvenebia, rom is xalxi Zlierdeba yvelaze
ufro metad, visac xelsayrel sagareo viTarebaSi didi xniT
uwevs cxovreba. aseTi viTareba ki xSirad civilizebuli
samyaros periferiebze mcxovrebT eqmnebaT xolme. ama, Tu im
xalxis gaZlierebisaTvis xelis Semwyobi piroba civilizebuli
samyaros mimarT periferiuli mdebareobis garda, imavdroulad
am civilizaciasTan siaxlovec aris. periferiaze mcxovrebi
xalxi ganviTarebuli xalxisagan iZens saWiro codnas, iyenebs
mas, Zlierdeba da Semdeg TviTon iwyebs civilizebuli qveynebis
23
dapyrobas. amiT xSirad xels uwyobs civilizaciis gavrcelebis
arealis gafarToebas. Semdeg gafarToebuli civilizaciis
periferiaze sxva qveyana aRmoCndeba. isic igivenairad Zlierdeba
da ase grZeldeba 21-e saukunemde. dRevandel msoflioSi, ki
Zveli
kanoni
aRar
imoqmedebs,
radganac
teqnologiebis
ganviTarebam msoflios dapataraveba gamoiwvia. dedamiwaze aRar
darCa danarCeni msofliosagan daculi periferia.
naSromSi naCvenebia, rom xmelTaSua zRvis auzi unikaluria
Tavisi pirobebiT, rac am regionSi msoflioSi yvelaze swrafad
ganviTarebadi
civilizaciis
Camoyalibebis
mizezad
iqca.
amgvarad naCvenebia, rom civilizaciis centri swored xmelTaSua
zRvis auzSi mdebareobda. istoriis magaliTze naCvenebia, rom
centraluri mdebareoba geopolitikurad araxelsayrelia da
civilizaciis centrSi myof xalxs bevri dampyroblis mogerieba
uxdeboda. is xalxi, romelic garkveuli periodi civilizaciis
periferiaze cxovrobda da Zlierdeboda rogorc politikurad,
ise demografiulad, ukeT axerxebda SemdgomSi dampyrobelTa
mxridan miyenebuli zianis (maT Soris demografiulisac) male
moSuSebas.
saqarTvelo Tavidanve msoflio civilizaciis uSualo
siaxloves
mdebareobda.
amas
Zvel
droSi
unda
Seeqmna
xelsayreli
piroba
demografiuli
da
politikuri
gaZlierebisaTvis,
magram
kavkasionis
qedi
ar
iZleoda
saSualebas qarTvelebi CrdiloeTiT naklebad ganviTarebuli
xalxebis Seviwroebis xarjze gaZlierebuliyo, rogorc amas
praqtikulad yvela sxva didi imperiis Semqmneli xalxi akeTebda.
amdenad periferiul mdebarebasTan erTad garkveuli mniSvneloba
reliefsac hqonda. zemoT moyvanilma mizezebma gamoiwvia is, rom
saqarTvelos arasdros moklebia dampyrobebi, rac qarTvelTa
simciris mTavari mizezi gaxda.
naSromSi aseve naCvenebia, rom dRevandel msoflioSi jer
inglisis, xolo axla aSS-s gaZliereba ,,sazRvao civilizaciis"
,,saxmeleToze" gamarjvebis droebiTi gamovlineba ki ar aris,
rogorc amas germaneli da rusi geopolitikosebi amtkiceben,
aramed
satransporto
da
sakomunikacio
saSualebebis
ganviTarebis kanonzomieri Sedegia.
T: 32-89-83 zaza wiqoriZ
24
РЕЗЮМЕ
Влияние географического расположения на историю, на
политическую мощь и демографию народов мира и, в частности,
Грузии
Заза Цикоридзе
В настоящем труде рассмотрена последная 5-ти тысячелетняя мировая
история и выявлены те основные факторы развития мира, которые вызывали
возникновение и падение великих империй. В данном труде, для выделения
самых значительных факторов мирового развития, обойдены явления которые
непосредственно не приводили к возникновению, или к падению империй
мирового масштаба, а только отражали изменения границ между странами.
Только история Грузии рассмотрена Сравнительно детально.
В этом труде показано, что крепнет более всех тот народ, которому
длительное время пришлось жить в благоприятных условиях. А такие условия
чаще всего возникали у тех народов, которыие жили на периферии
цивилизованного мира. Подобное расположение на окраине цивилизации
одновременно близостю с этой цивилизацией, является благоприятным
условием могущества того, или оного народа,. Живущий на периферии народ
перенимал от развитых народов необходимые знания, использовал их, креп, и
потом сам начинал расширять цивилизационный ареал. Далее на периферии
расширенной цивилизации появлялся другая страна. Она крепла таким же
образом, и так длится до 21-го века. В сегодняшнем мире этот старый закон уже
не работает, поскольку развитие технологии вызвало уменьшение мира. На
земле не осталось периферии, защищенной от остального мира.
В труде показано, что средиземноморский регион уникален по своим
условиям, что явилось причиной формирования самой быстроразвивающейся
цивилизацией. Таким образом, показано, что центр цивилизации находился
именно в средиземноморском бассейне. На историческом примере показано, что
центральное положение геополитически невыгодно и что народу, находящемуся
в центре цивилизации, приходилось воевать с множеством завоевателей. Тот
народ, который на протяжении определенного времени проживал на периферии
цивилизации, креп как политически, так и демографически, поэтому в
дальнейшем он мог быстрее справиться с нанесенным ему врагом ущербом (в
том числе, демографическим).
Грузия изначально располагалась в непосредственной близости от
мировой цивилизации. В древнее время это должно было способствовать
возникновению благоприятных условий для демографического и политического
укрепления, но Кавказский хребет не давал возможности грузинам окрепнуть за
счет притеснения менее развитых народов, живущих севернее, как это
практически делали все народы – создатели больших империй. Таким образом,
наряду с периферийным положением определенную роль играл и рельеф.
Вышеуказанные причины вызвали наличие у Грузии множества завоевателей,
что явилось главной причиной малочисленности Грузин.
В труде также показано, что в современном мире укрепление вначале
Англии, а затем США, является не временным проявлением победы «морской
цивилизации» над «сущей», как это утверждают немецкие и русские
геополитики, а закономерным результатом развития транспортных и
коммуникационных средств.
25